بدلیل حضور آهک فعال در خاکهای آهکی، زیادی بی کربنات در آبهای آبیاری، کمی مواد آلی مصرف غیر صحیح (پخش سطحی) کود در ســایه انداز درختان و با عنایت به کمی تحرک اکثر کودهای مصرفی علی الخصوص کودهای فسفاته و سولفاته و عدم رعایت مصرف صحیح بهینه کود و آب، درختان میوه در کشور عمدتاً دچار عدم تغذیه صحیح هستند. به همین دلیل بیان روش صحیح کوددهی در باغ های میوه اولویت خاصی یافته است. یکی از بهترین و ساده ترین روشهای صحیح کوددهی اعمال روش چالکود است.

محاسن چالکود را میتوان بشرح ذیل بیان نمود :

1-    گیاه نیز همانند انسان، موجود زنده حساس و آگاهی است. چــطور در محدوده اطاقی که انسان زندگی می نماید اگر غذای گرمی وارد شود. از طریق بوی غذا انسان متوجه شده و برای تأمین نیاز غذایی خود به آن سمت حرکت می نماید، گیاه نیز تقریباً همین احساس را داشته و اگر در محلی غذای خوب آماده ای در اختیار درخت بگذارند به آن جهت ریشه دهی خواهد داشت تا نیاز آبی و غذایی خود را تأمین نماید.

2- در چالکود بدلیل مصرف کودهای آلی، کودهای سولفاته و گوگرد محیط، اسیدی می باشد، تحت چنین شرایطی حضور یونهای بی کربنات فراوان در آب آبیاری به لحاظ ترشح فراوان یون هیدروژن در محیط چالکود، مسئله ساز نبوده، به عبارت دیگر با اسیدی کردن محیط غذای درخت، جذب مواد غذایی با سهولت بیشتری انجام می گیرد.

3- بدلیل کمی مواد آلی و زیادی کربنات کلسیم، خاکهای زیر کشت باغ ها از نفوذ پذیری کمی برخودار بوده و ریشه دوانی درختان فعال نمی باشد. با اسیدی کردن چالکود در فاصله متناسب از طوقه درخت میوه، نفوذ ریشه های فعال با سرعت بیشتری انجام گرفته و غذا با سهولت بیشتری در اختیار گیاه قرار می گیرد.

4- در روش چالکود بدلیل تهویه مطلوب، ریشه ها از رشد بهتری برخوردار بوده و رنگ ریشه های فعال سفید و خوشرنگ و با تراکم فراوان خواهد بود.

5- در روش چالکود دیگر نیازی به پابیل درختان میوه که هزینه بری فراوانی داشته و گاهی در اثر بی مبالاتی و نبود دقت کارگران ریشه های فعال درختان شدیداً آسیب پذیر میگردد، و از نظر اقتصادی نیز این روش به صلاح و خیر باغدار است. باغدار برای هر چند سال یکبار با احداث دو الی چهار چالکود در سالهای بعد نیازی به پای بیل خاک نخواهد داشت.

6- راندمان و کارآیی مصرف کود در روش چالکود به مراتب بیشتر از روش پخش سطحی می باشد. چون ریشه ها مستقیماً غذای مطلوب خود را تأمین می کنند لذا غذای سالم برای چند سالی بدون زحمت در اختیار درخت خواهد بود.

چگونگی اجرای روش چالکود در باغ های میوه :

1- محل حفر چاله : در ابتدا بایستی چاله هایی در نزدیکی تنه درختان حفر شود. این چاله ها در ــــ قسمت انتهای سایه انداز درختان حفر شود. علت حفر چاله ها در قسمت انتهایی سایه انداز درخت آن است که بیشتر ریشه های جوان و فعال در این منطقه قرار میگیرند. توانایی ریشه های جوان و فعال در جذب آب و عناصر غذایی بیش از ریشه های اصلی و قطور درختان می باشد.

            در ضمن حفر چاله در چنین مناطقی به ریشه های اصلی و قطور درختان صدمه نمی رساند. محل چاله باید در جایی باشد که آب آبیاری حتماً به طریقی آن را خیس کند.

2- تعداد چاله : در صورتی که تعداد چاله کم باشد تماس ریشه درختان با مناطق اصلاح شده خاک کم بوده و اثر بخشی روش کامل نیست. افزایش تعداد چاله نیز هزینه بر و پر خرج خواهد بود. در مجموع برای درختان میوه بیش از 10 سال دو تا چهار چاله برای هر درخت توصیه می شود. در باغ های پر تراکم تعداد، به یک چاله بین هر درخت محدود می گردد.

3- قطر و عمق چاله : در باغ ها حفر چاله ها با وسایل معمولی چون بیل و کلنگ انجام می شود. در چنین حالتی قطر چاله ها بین 30 تا 50 سانتی متر خواهد شد. در صورتی که از مته پشت تراکتوری استفاده شود. قطـــر چاله حدود 35 سانتی متر خواهد بود. عمق چاله بستگی به عمق پراکنش ریشه های درخت دارد. در عمل معمولاً عمق 40 تا 50 سانتی متری مناسب می باشد.

دوام اثر زیاد کودهای هیومیکیدر خاک

به عکس کودهای شیمیایی که دوام اثر ناچیزی دارند و به شکل‌های مختلف نظیر تجزیه،تبخیر، تصعید، آبشویی و یا تثبیت از دسترس گیاه خارج می‌شوند، هیومیک اسید پایداریبی‌نظیری دارد. تنها میکروارگانیسم‌های مفید خاک می توانند آن را بعنوان منبع‌انرژی مورد استفاده قرار دهند و نیز وجود مقادیر بیش از حد نمک‌های محلول در خاک چهاز کود‌های شیمیایی اضافی و چه آلاینده‌های خاک نظیر نمک (NaCl) می‌تواند هیومیکاسید را اشباع کرده و بطور موقت و یا دائم از کار بیندازد. از اینها که بگذریمهیومیک اسید همانند یک کاتالیزور در نقل و انتقال عناصر از خاک به گیاه بطور دائمعمل می‌کند، اما خودش مصرف نمی‌شود. بعلاوه تبخیر، تصعید، آبشویی و یا تثبیت هیچ‌کدام شامل این مواد بی‌نظیر نمی‌شود. به همین دلیل اغلب بخش مهمی از هیومیک اسیدمصرف شده برای سال‌های بعد باقی می‌ماند. اگر به مقدار کافی هیومیک اسید در یک فصلبه خاک دادید، به احتمال زیاد نیازی به مصرف مجدد آن در فصل بعد وجود ندارد. در اینمورد نظر کارشناسان کشاورزی را جویا شوید

هیومیک‌ اسید اصلاح‌کننده ساختارفیزیکی خاک

خاک بارور کشاورزی از 4 بخش مجزا تشکیل شده است. 45? آنرا مواد معدنی، 25?رطوبت، 25? هوا و 5? باقیمانده را مواد آلی تشکیل می‌دهند. مینرال‌های خاک را باکمی اغماض می‌توان به سه بخش تقسیم کرد: ماسه (sand)، سیلت (silt) و رس (clay). ازسه بخش، ماسه مطلقاً چیزی برای تغذیه گیاه ندارد. سیلت که ساختاری بین ماسه و رسدارد از لحاظ مواد غذایی بسیار فقیر است. لذا تقریباً همه مواد غذایی مورد نیازگیاه را خاک رس و مواد آلی تأمین می‌کنند. ماسه و سیلت گرچه کمکی به رشد گیاهنمی‌کند، اما وجودشان برای افزایش نفوذپذیری خاک ضروری است.

اگر ماده آلی خاک کافی نباشد ذرات رس بهم می‌چسبند و از نفوذپذیری خاک بشدتمی‌کاهند و جای کمی برای آب و هوا باقی می‌گذارد و نیز گسترش ریشه را دشوارمی‌کنند. موادآلی و بخصوص هیومیک اسید که محصول نهایی هر ماده آلی است، بار منفیخود را به ذرات رس منتقل نموده باعث می‌شود که آنها تا حدودی یکدیگر را دفع کنند واز چسبندگی آنها کاسته شود. به عکس، نمک‌های محلول (NaCl و انواع کودهای شیمیایی) با بار مثبت خود سبب چسبندگی بیشتر ذرات رس به یکدیگر شده، از نفوذپذیری آنمی‌کاهد. در کشور ما که میزان ماده آلی خاک حداقل و اکثراً زیر یک درصد است و نیزبا شوری آب و خاک درسطح گسترده‌ای مواجه‌ایم ضرورت استفاده از مواد آلی هیومیکیبشدت احساس می‌شود. هیومیک اسید با ساز و کارهای دیگری نیز به بهبود فیزیک خاک کمکمی‌کند که بعداً به آن خواهیم پرداخت.

اصولاً هیومیک‌ها پیش از اینکه کود باشند اصلاح‌کننده خاک هستند. به این معنا کهپلیمرهای هیومیک اسید شبیه یک چسب ارگانیک عمل می‌کنند و ذرات مواد معدنی خاک را بههم می‌چسبانند.

میکروگرانول‌های تشکیل شده نیز با کمک همین چسب به هم پیوند شده گرانول‌هایدرشت‌تری ایجاد می‌کنند. وقتی این گرانول‌ها در کنار هم قرار بگیرند، همانندگلوله‌هایی که در یک لیوان قرار داده شوند، بین خود فضای خالی ایجاد می‌کنند که بهنفوذ بیشتر هوا، آب و ریشه کمک می‌کند، همچنین فضای مناسبی برای موجودات ریز اعم ازمیکروسکوپی و ماکروسکوپی ایجاد می‌کنند. در صورت کمبود و یا فقدان هیومیک اسید خاکمستعد فرسایش می‌شود.

نقش هیومیک‌ اسید در ایجاد توازن در عناصرغذایی خاک

مسأله توازن بحث بسیار مهم و پیچیده‌ای است. دیر زمانی نیست که دانشمنداندریافته‌اند که تنها تأمین عناصر مورد نیاز گیاه برای رشد و سلامت آن کافی نیست،بلکه تأمین متوازن عناصر بسیار مهمتر است. تا  زمانیکه بشر از کودهای آلی (حیوانی وگیاهی) برای تقویت خاک استفاده می‌کرد این مشکل وجود نداشت. چرا که کودهای ارگانیکخود مشتق از موجود زنده دیگری بودند و نوعی تعادل زیستی در خود داشتند و در نهایتبه افزایش مواد هیومیک کمک می‌کردند. مشکل از آنجا  پدید آمد که از اوایل قرن بیستممصرف کودهای شیمیایی شروع شد. این کودها میزان تولید را در کشاورزی آنچنان بالابردند که نه تنها قحطی‌ها و گرسنگی‌ها به فراموشی سپرده شد، بلکه در این اواخراضافه تولید مشکل برخی از کشورهاست. اما این پیشرفت به قیمت برهم خوردن توازن عناصردر خاک میسر شد.

عدم تعادل در خاک چه مشکلی ایجادمی‌کند؟

اولین مشکل در جذب خودنمایی می‌کند. برای نمونه بیش‌بود فسفر می‌تواند مانع جذبآهن، روی، کلسیم و… شود. چرا که فسفر با این عناصر تولید فسفات‌های نامحلول می‌کند. به همین ترتیب بیش‌بود هر عنصری در خاک برای جذب یک یا چند عنصر دیگر مزاحمت ایجادمی‌کند. در مرحله دوم در درون سلول گیاهی عنصری که بیش‌بود دارد در موارد متعددیمی‌تواند جایگزین عنصری که کمبود دارد بشود، اما آنزیم‌هایی که به این ترتیب ایجادمی‌شوند دیگر کارایی لازم را ندارند. هر عنصر دهها و گاهی صدها آنزیم و یا هورمونگیاهی و یا جانوری را فعال می‌کند. کمبود یا فقدان آن اگر منجر به مرگ نشود ازکارایی و تولید به نحو محسوسی می‌کاهد. برای نمونه عنصر روی، دهها آنزیم را درگیاهو حدود 200  آنزیم را در انسان هدایت می‌کند. اگر قرار باشد به دلیل کمبود رویعنصری مثل آهن و یا منیزیم جایگزین آن شود برای موجود زنده فاجعه‌ای است. ایناتفاقی است که متأسفانه امروزه با آن مواجه هستیم و تبعات مخرب باور نکردنی دارد. خاک نامتوازن، گیاه بیمار و گیاه نامتوازن، حیوان و انسان نامتعادل ایجاد می‌کند. گرچه بحث راجع به این مساله در اینجا موضوعیت ندارد، ولی همین قدر اشاره می‌کنیم کهانسان‌های نامتعادل، نه تنها دچار مشکلات جسمی متعدد هستند، بلکه اختلالات روانی ورفتاری عدیده‌ای نیز پیدا می‌کنند. شاید از همه اینها مهمتر و وحشتناک‌تربرداشت‌های توهمی و بیمار گونه‌ای است که این افراد از هر موضوعی دارند. توهم عاملبسیاری از بدبختی‌های امروز بشر است. برای بازگشت به تعادل مجدد چاره‌ای جز ایننیست که باز از خاک شروع کنیم و در این راه هیومیک‌ها ابزار بسیار کارا و مفیدیهستند.

نقش هیومیک اسید در افزایش مقاومت گیاهنسبت به خشکی

افزایش مقاومت نسبت به خشکی با ساز و کارهای متفاوتی انجام می‌شود. قبلاً دیدیمکه هیومیک اسید با اصلاح فیزیکی و بهبود دانه‌بندی خاک فضای بیشتری برای نفوذ آبایجاد می‌کند. بعلاوه مولکول‌های هیومیک اسید با مولکول‌های آب پیوندی  تشکیلمی‌دهند که تا حدود زیادی مانع از تبخیر آب می‌گردد. از اینها گذشته مولکول‌هایفولویک اسید (بخش ریز مولکول از هیومیک اسید) که به درون بافت‌های گیاهی نفوذمی‌کنند با پیوند شدن به مولکول‌های آب تعریق و تعرق گیاه را کاهش داده به حفظ آبدر درون گیاه کمک می‌کنند.

هیومیک‌ اسید و حفظرطوبت خاک

حفظ رطوبت خاک برای همه کشاورزان مهم است. بخصوص برای مناطق خشک و کویری وبالاخص برای زمین‌های شنی- ماسه‌ای که بر بسترهای شیبدار قرار گرفته‌اند بی‌نهایتاهمیت دارد. ما اینگونه زمین‌ها را در مناطق کوهپایه‌ای و ییلاقات کشور خود بسیارداریم. این روزها که با بحران کم‌آبی عمومی مواجه هستیم هر عاملی که بتواند به حفظرطوبت خاک کمک کند برای ما غنیمت است. مولکول‌های هیومیک اسید با مینرال‌های خاکتشکیل پیوند داده و شبکه‌ای تور مانند ایجاد می‌کنند که مجموعاً قادرند حجم نسبتاًزیادی آب را در خود ذخیره نمایند. هر چه بافت خاک سبک‌تر باشد این تأثیر بیشتر است. بطوریکه آزمایشات نشان داده است در خاک‌های شنی ماسه‌ای تا 100 برابر معمول آب درخاک ذخیره می‌شود. اگر مایلید اثرات حفظ رطوبت هیومیک اسید را بسرعت مشاهده کنیدمی‌توانید از گیاهان گلخانه‌ای و یا ازگل‌های زینتی موجود در منزل‌تان استفادهنمائید.

نمونه جالب گیاهان زینتی حساس به کم آبی، گیاه حسن‌یوسف است که در شرایط عادیبخصوص در تابستان به آبیاری روزانه نیاز دارد. با افزودن یک قاشق غذاخوریگرانول‌های هیومیک اسید به خاک گلدان ملاحظه خواهید کرد که این نیاز به هفته‌ای دوبار کاهش خواهد یافت.

هیومیک اسیدمحرک ریشه‌زایی

نقش هیومیک‌ اسید در بهبودریشه‌زایی گیاهان

تأثیر هیومیک اسید بر رشد ریشه چنان واضح و شگرف است که در مواردی حجم ریشه راتا چند برابر افزایش می‌دهد. چنانکه همه می‌دانیم گیاهی که ریشه‌های وسیعتر و قویتردارد سالمتر و مقاومتر نیز خواهد بود.

تقویت ریشه‌زایی با مکانیسم‌های متعددی مرتبط است. اولاً چنانچه قبلاً ذکر شداصلاح ساختار فیزیکی خاک فضای مناسبتری را برای نفوذ ریشه ایجاد می‌کند. ثانیاًهیومیک اسید با افزایش نفوذپذیری سلول‌های ریشه به جذب بهتر موادغذایی و توسعهبیشتر گیاه کمک می‌نماید. از اینها گذشته ثابت شده است که هیومیک اسید با تولیدبیشتر اسیدهای نوکلئیک و اسیدهای آمینه تکثیر سلولی را در کل گیاه و بخصوص درریشه‌ها افزایش می‌دهد.

تأثیر هیومیک‌ اسید در جذب بهتر مینرال‌هاو بهبود کیفیت محصول

افت کیفیت محصولات کشاورزی واقعیتی است که همه به آن معترفند و آزمون‌های متعددآن را اثبات کرده است. برای مثال غلات امروزی نسبت به محصولات مشابه نیم‌ قرن پیشبین 30 تا 50 درصد مینرال‌ کمتری در بردارند. اگر در نظر بگیرید این کمبودها بهسرعت به حیوانات پرورشی و خود انسان منتقل می‌شود، خواهید دید که قربانی اصلیدخالت‌های بی‌حد و حصر در طبیعت خود انسان است.

در اینجا نیز هیومیک اسید با مکانیسم‌های متعددی که قبلاً اشاره شد به جذب بهترمینرال‌ها و بهبود کیفیت محصول کمک می‌کند. علاوه بر آنچه قبلاً ذکر شده است بایداضافه کنیم که هیومیک اسید با بهبود تولید قند، پروتئین و ویتامین در گیاه و نیزتأثیر مثبتی که بر جنبه‌های مختلف فتوسنتز دارد نیز محتوای غذایی محصولات کشاورزیرا افزایش می‌دهد. پیش‌تر گفته شد که هیومیک اسید سبب تقویت دیواره سلولی می‌شود. با این مکانیسم نفوذپذیری محصولات نسبت به قارچ‌های‌ فاسدکننده در همه موارد اعم ازغلات، میوه‌جات و سبزیجات کمتر شده و خاصیت انبارداری افزایش می‌یابد

نقش هیومیک‌ اسید در افزایش ظرفیت تبادلکاتیونی خاک

کلاتورها (chelators) ترکیبات آلی هستند که بواسطه ساختارهای ویژه شیمیایی خودمی توانند در نقل و انتقال عناصر فلزی از خاک به ریشه گیاه بعنوان واسطه عمل کنند. قبلاً اشاره شد که غالب مواد معدنی نظیر اکسیدها، کربنات‌ها و سولفیدها برای گیاهقابل جذب نیستند و سولفات‌ها هم قابلیت جذب محدودی دارند. نقش هیومیک اسید خاک ازیک طرف انحلال و جذب عناصر نامحلول از خاک و از طرف دیگر حفظ و نگهداری این عناصردر خود و انتقال آن در زمان مناسب به ریشه گیاه است. به این عمل تبادل کاتیونی نیزگفته می‌شود.

وقتی گفته می‌شود که هیومیک اسید ظرفیت تبادل کاتیونی خاک  (cation exchangeable capacity) یا مختصراً CEC را افزایش می‌دهد اشاره به همین توانایی آن می‌باشد.

امروزه کلاتورهای مصنوعی متعددی در صنایع شیمیایی تولید و جهت انتقال کاتیون‌هایمختلف به گیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد. همه شما نام‌های اختصاری EDTA و EDDHA راشنیده‌اید. اینها نمونه‌ای از کلاتورهای مصنوعی گرانقیمت هستند که کاربردشان درکودهای شیمیایی مرسوم است. اما خودشان نوعی آلاینده محیط زیست محسوب می‌شوند وکاربردشان در کشت‌های ارگانیک اکیداً ممنوع است. اما هیومیک اسید و برخی ترکیباتدرونی آن نظیر فولویک اسید ضمن اینکه نقش کلاتوری خوبی ایفا می‌کنند، برای محیطزیست هیچ‌گونه ضرری ندارند.

نقش هیومیک‌ اسید در آزادسازیمواد معدنی

آزادسازی مواد معدنی با روش‌های مختلفی انجام می‌شود. اولاً هیومیک اسید به دلیلاسیدی بودن (ph = 4-5) مستقیماً می‌تواند عناصر مختلف را از مواد معدنی آزاد کرده،به خود جذب نموده و در زمان مناسب در اختیار

ریشه قرار دهد. ثانیاً هیومیک اسید غذا و محرک رشد میکرواگانیسم‌های مفید خاکاست و همچنان که ملاحظه کردید آنها نیز به روش‌های گوناگون به آزادسازی عناصر درخاک کمک می‌کنند. لازم به ذکر است که تنها وجود عناصر در خاک ضمانتی برای جذب آنهانیست. در واقع بسیاری از مواد معدنی نظیر اکسیدها، کربناتها و سولفیدها مطلقاً قابلجذب برای گیاه نیستند. به همین دلیل ممکن است شما گیاهی را روی معدن آهن بکارید وبا کمال تعجب مشاهده کنید که دچار کمبود آهن است. دلیلش این است که معادن آهناکثراً از اکسید غیرقابل جذب تشکیل شده‌اند. مهمترین ترکیب قابل جذب معدنی برایگیاهان سولفات عناصر فلزی می‌باشد. با این حساب هیومیک اسید بطور مستقیم وغیرمستقیم به رهاسازی و برداشت بهتر عناصر کمک می‌کند.