1 -شخم
باغ انار همه ساله به شخم نیاز دارد. حتی کوددهی به روش چالکود یا کانالکودبرای درختان انار نیز ضرورت شخم باغ های انار را نفی نمی کند. این شخم می تواندشرایط فیزیکی و تهویه و نفوذپذیری خاک را بهبود بخشد. زمان مناسب این شخم در25 سانتیمتر است. تمام کود دامی و کودهای - اواخر پاییز تا اوایل بهار و عمق آن 40فسفره و پتاسه را باید قبل از شخم بصورت چالکود یا کانالکود و یا همراه با شخم به

زمین داد. انارکاران یزدی اعتقاد دارند، چنانچه همراه با شخم زمستانه مقداری ازریش ههای سطحی و کهنه درخت نیز حذف گردد، برای درخت سودمند است. تحریکبه ایجاد ریشه های نو و حذف ریشه های مسن و آلوده به نماتد های مولد غده، می تواندتوجیه علمی برای این دانش بومی باشد. درخت انار با توجه به قدرت ریش هزایی شدیدقادر است سریعاً ریشه های نو و سالم ایجاد نماید.با توجه به کمبود آب در مناطق حاشیه کویر، تعدادی از باغداران، چند روز بعد ازآبیاری در فصل تابستان، اقدام به انجام یک شخم سطحی م یکنند. این کار با قطع لول  ههای مو یین، کمک زیادی به حفظ رطوبت خاک و صرف هجویی در مصرف آب م ینماید.در همین رابطه مدیریت کنترل علفهای هرز نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. علفهایهرز زیاد موجب مصرف آب و مواد غذایی م یگردد و زمین خشک و عاری از علف نیزسبب افزایش تبخیر، آفتا بسوختگی میوه و برگشتن دانه ) قهو های و نرم شدن آریل(م یگردد. لذا نگهداری یک پوشش ملایم علفهای هرز در کف باغ انار مفید خواهد بود.

-2- هرس

هرس در درختان انار یکی از مهمترین عواملی است که جهت افزایش عملکرد و تولیدمیوه مرغوب و با کیفیت صورت م یگیرد. هرس در درختان انار یک عمل ضروری و مستمرم یباشد. زیرا انار دارای رشد رویشی شدید بوده و پاجوش و تن هجوش زیاد تولید م یکند ودر صورت عدم هرس، ظرف مدت کوتاهی به حالت انبوه و پرپشت درآمده و محصول آن ازجهت کمی وکیفی شدیداً کاهش م ییابد. در عین حال هرس درختان انار به تجربه کافی نیازدارد. عدم توجه به شرایط اقلیمی منطقه و هرس غیرفنی و شدید باعث آفتا بسوختگی میوه و خشکیدگی تنه و شاخ ههای در معرض تابش مستقیم آفتاب م یگردد.بطور کلی دو نوع هرس شامل هرس فرم )تربیت( و هرس باردهی در درختان انارانجام م یگیرد. هرس فرم در نشریه اصول فنی احداث باغ انار توضیح داده شد. در اینجا

به معرفی هرس باردهی می پردازیم.
هرس باردهی به منظور کنترل ارتفاع و تاج، تنظیم و حفظ قدرت باردهی، جوان سازی
شاخه های باردهنده، حذف پاجوش ، تنه جوش، نرک و شاخه های مزاحم، شکسته و مریض
و بازکردن قسمت های پر شاخ و برگ جهت رسیدن نور به قسمت های داخلی تاج انجام
می شود. هرس باردهی خود شامل هرس سیاه )زمستانه( و دیگری هرس سبز )هرس
تابستانه( می باشد.
الف- هرس سیاه )هرس زمستانه(
هرس سیاه شامل حذف شاخه های اضافی و فر مدهی به درخت، حذف پاجوش،
تن هجوش و نرک های سال قبل، بریدن شاخ ههای خشکیده و مریض می گردد. بهترین
زمان انجام این هرس، اوایل بهار بعد از رفع خطر سرما م یباشد، ولی اکثر کشاورزان این
عمل را در پاییز و یا اواخر زمستان انجام می دهند. حذف پاجوش های نو را بهتر است
تا اواسط بهار و زمان گرم شدن هوا به تأخیر انداخت. این پاجوش ها محل تجمع کلنی
شت ههاست و نگهداری آنها مانع افزایش جمعیت شته روی سرشاخه ها می گردد.
ب- هرس سبز )هرس تابستانه(
هرس سبز به منظور افزایش و تنظیم بهر هدهی درخت انجام م یشود. این نوع هرس
در فصل تابستان و از نیمه مرداد ماه شروع م یشود و تا زمان برداشت ادامه دارد. در این
نوع هرس علاوه برحذف پاجوش، تن هجوش و نر کهای جدید و شاخ ههای آف تزده و خشک
شده، جوان ههای انتهایی هر شاخه را پس از رشد کافی قیچی م یکنند، تا شاخ ههای جانبی
میو هدهنده زیاد شوند. فعالیت جوان ههای انتهایی شاخ هها فو قالعاده زیاد است و در نتیجه
در صورت عدم کنترل آنها، جوان ههای جانبی رشد نکرده و تعداد جوان ههای بارده کاهش
م ییابد. لذا برای تقویت جوان ههای جانبی، جوانه انتهایی هر شاخه را باید پس از رشد کافی
قطع کرد. به این کار دست کسازی گویند. میوه انار روی این دست کها تشکیل م یشود.
 مجدداً یادآوری می شود که هرس در درختان انار یک هنر علمی- تجربی است که با
هیچیک از انواع هرس معمول روی سایر درختان قابل مقایسه نیست و حتماً باید بوسیله
هر سکاران خبره انجام شود. همچنین با توجه به جمعیت بالای شته انار در اوایل بهار
بر روی پاجوش ها، نباید در حذف آنها تعجیل نمود. حذف این پاجوش ها باعث هدایت
جمعیت شته به روی برگ، شاخه های میوه دهنده، گل و میوه گردیده و باعث ریزش گل
و میوه های تاز هتشکیل شده و خسارت زیاد می شود. با شروع فصل تابستان و گرم شدن
هوا در مناطق انارکاری، جمعیت شته خود به خود و به شدت کاهش می یابد. در این زمان
می توان کار هرس پاجوش ها را انجام داد.
-3 آبیاری
هرچند درخت انار به کم آبی مقاوم است، اما عملکرد بالا و کیفیت مرغوب میوه انار
با مقدارکمی و کیفی آب مورد نیاز درخت رابطه مستقیم دارد. مقدار آب مصرفی در هر
هکتار باغ انار به طریقه ی سنتی حدود 30000 متر مکعب برآورد می شود. این مقدار آب
با روش آبیاری قطره ای به حدود ثلث کاهش می یابد. میزان آب آبیاری برحسب عوامل
مختلفی چون نوع و عمق خاک، شرایط محیطی، روش آبیاری، رقم، فاصله کاشت و سن
درخت متفاوت است و باید با در نظرگرفتن این عوامل دور و عمق آبیاری تعیین گردد.
16 نوبت آبیاری صورت - در باغ های قدیمی انار در نقاط مختلف استان یزد بین 19
می گیرد. فواصل آبیاری نیز متفاوت و در تابستان به حداقل خود م یرسد. دور معمول
8 روز متغیر است. در ابتدای فصل - 6 و در استان یزد بین 16 - آبیاری در ساوه بین 10
زمستان باغ انار را آبیاری م یکنند. این آب که به ی خآب زمستانه موسوم است، علاوه بر
بالابردن ذخیره رطوبت خاک، در از بین بردن تخم، لارو، شفیره و حشرات کامل آفات
انار، از جمله لاروهای کرم گلوگاه انار، مؤثر و مفید م یباشد.
یک آبیاری نیز در اواخر فصل زمستان صورت می گیرد و سپس عملیات کوددهی و
شخم انجام م یشود. باغ انار را بعد از شخم زمستانه، که معمولاً در اسفند ماه زده م یشود،
45 روز، یعنی تا نیمه اردیبهشت - نیز آبیاری می کنند. بعد از این آبیاری برای مدت 60
به باغ انار آب نمی دهند تا بدینوسیله گل های ثمری بیشتری روی درخت ظاهر و ریشه ها
به فعالیت بیشتر وادار و از رویش شاخ و برگ زیاد جلوگیری گردد. همچنین آبیاری در
زمان گل باعث ریزش زیاد گل و ک مبار شدن درخت می گردد.
 فاصله و مقدار آب در نوب تهای بعدی به بافت خاک، دما و رطوبت نسبی بستگی دارد.
در زمی نهای با بافت سبک فاصله آبیاری کوتا هتر و به 5 تا 7 روز م یرسد و در زمی نهای
با بافت سنگین هر 10 تا 12 روز یکبار به باغ انار آب م یدهند. با توجه به افزایش دما در
تابستان، کاهش دور آبیاری در ما ههای تیر و مرداد و شهریور مفید خواهد بود. نوسان زیاد
دور آبیاری باعث افزایش ترکیدگی میوه انار م یگردد. شیوه آبیاری غالب باغات انار بصورت
غرقابی)کرتی(، جوی وپشت های و یا قطر های م یباشد. در با غهای جدید سعی م یشود آب در
کنار درخت نیافتد و آبیاری در جوی یا نوارهای بین دو ردیف کاشت صورت م یگیرد.
نتایج تحقیقات انجام شده روی آبیاری قطره ای در باغهای انار و تجربه های موجود،
نشا ن می دهد که به راحتی می توان از شیوه آبیاری قطره ای در باغهای انار استفاده نمود.
آبیاری قطر های علاوه بر صرفه جویی زیاد در میزان مصرف آب، به دلیل تأمین مستمر
و یکنواخت رطوبت مورد نیاز درخت، از وارد شدن تنش خشکی یا شوری به درخت
جلوگیری و باعث افزایش کمی و کیفی محصول می گردد. کاهش ترکیدگی میوه یکی از
فاکتورهای مهمی است که در این نوع آبیاری مشاهده می شود. رعایت کامل نکات فنی
در اجرای سیستم آبیاری قطره ای و مدیریت سیستم در دوره بهر هبرداری، شرط ضروری
استفاده از این شیوه آبیاری و بهره مندی از مزایای آن می باشد.
-4 تغذیه و کوددهی
یکی از عوامل بسیار مؤثر برای عملکردهای بالا و کیفیت مطلوب میوه انار، تغذیه
مناسب و حساب شده در باغ های انار می باشد. این تغذیه شامل مواد آلی و کودهای
شیمیایی می باشد :
الف- مواد آلی
مواد آلی علاوه بر تامین عناصر غذایی، به علت بهبود ساختمان خاک، کاهش تبخیر
سطحی و جلوگیری از تمرکز نمک در سطح خاک، در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت میوه
انار موثر م یباشند. ب ه علاوه رابطه مثبت و معن یداری بین میزان مواد آلی و فسفر قابل
جذب در خاک وجود دارد. میزان کود مصرفی دامی در با غهای انار در استان یزد بین 5
30- تا 15 تن در هکتار متغیر است. توصیه م یشود هر سال به ازای هر درخت مقدار 40
کیلوگرم کود دامی)ترجیحاً گوسفندی( همراه با کودهای شیمیایی، در زمان انجام شخم
زمستانه و بصورت چالکود یا کانالکود در نیمه خارجی سایه انداز تاج درخت مصرف شود.
  ب- کودهای شیمیایی
عناصر غذایی پر مصرف ازت، فسفر، پتاسیم و عناصر میان مصرف مانند کلسیم،
منیزیم و گوگرد دارای اثرات مستقیم و غیر مستقیم در افزایش عملکرد انار می باشند.
همچنین رشد رویشی، طراوت و تولید میوه همگی تحت تاثیر مستقیم این عناصر قرار
دارند. توصیه عمومی کود اوره بر اساس درصد ازت کل خاک به شرح جدول شماره 1
م یباشد. برای تامین ازت مورد نیاز بهتر است از کود سولفات آمونیوم استفاده شود.
جدول شماره 1- توصیه کود اوره بر اساس درصد ازت کل خاک
درصد ازت کل کود اوره توصیه شده
)کیلوگرم در هکتار (
0/ کمتر از 45
0/46 -0/60
0/60 – 1/0
1/ بیشتر از 0
400 -450
350 -400
250 -350
کمتر از 250
توصیه عمومی برای مصرف فسفر در باغ های انار بر حسب میزان فسفر قابل جذب در
خاک بر اساس جدول شماره 2 می باشد.
جدول شماره 2- توصیه کود فسفر بر اساس میزان فسفر قابل جذب خاک
فسفر قابل جذب
)میل یگرم در کیلوگرم(
فسفات آمونیوم توصیه
شده )کیلوگرم در هکتار(
کمتر از 5
5-10
10 -15
بیش از 15
100 -150
75 -100
50 -75
50
این مقادیر توصیه های عمومی مصرف کود هستند و میزان آنها بر اساس نتایج تجزیه
 قابل تغ ییر pH خاک و برگ و با توجه به بافت خاک، درصد کربن آلی و آهک در خاک و
است. تحقیقات انجام شده در باره مصرف پتاسیم نشان می دهد که در خاک غالب باغهای
انار به میزان کافی پتاسیم وجود دارد، اما محققان معتقد هستند که در صورت سبک
بودن خاک و کاهش ماده آلی و همچنین پا یین بودن غلظت پتاسیم در خاک )کمتر از 250
میل یگرم در کیلوگرم( می توان نسبت به مصرف نیم الی یک کیلوگرم سولفات پتاسیم به
ازاء هر درخت بارده اقدام نمود.
تمام کودهای فسفاته و پتاسه و یک سوم کود ازته را باید همراه با کو دآلی در زمستان
به زمین داد. یک سوم کود ازته پس از ریزش گلبر گها و یک سوم باقیمانده دو ماه بعد از
تقسیط دوم مصرف شود. به تجربه ثابت شد هاست که مصرف مقدار کمی کود ازته )ترجیحاً
بصورت محلو لپاشی به نسبت 5 در هزار( در اواخر فصل رویش باعث افزایش طراوت و
شادابی و رنگ میوه م یگردد. مقدار این کود نباید زیاد باشد، چون در آ ن صورت باعث
کاهش مقاومت درخت در مقابل سرما خواهد شد. مصرف کودهای گوگردی همراه با مواد
آلی در خا کهای آهکی و همچنین مصرف سولفات کلسیم)گچ(، در صورت بالابودن سدیم
خاک، نیز در بهبود شرایط تغذی های باغ انار مؤثر است. درختان انار علاوه بر عناصر غذایی
پر مصرف به عناصر میان مصرف و کم مصرف نیز نیاز دارند. حد مطلوب غلظت عناصر
غذایی در خاک با غهای انار نیز مطابق جداول شماره 3 م یباشد.

جدول شماره 3- حد مطلوب غلظت عناصر غذایی در خاک باغهای انار
عناصر غذایی حد مطلوب
کربن بیشتر از یک درصد
10 میل یگرم در کیلوگرم خاک - فسفر قابل جذب 15
200 میل یگرم در کیلوگرم خاک - پتاسیم قابل جذب 250
500 میل یگرم در کیلوگرم خاک - منیزیم قابل جذب 600
گوگرد قابل جذب بیشتر از 15 میل یگرم در کیلوگرم خاک
4 میل یگرم در کیلوگرم خاک - آهن قابل جذب 6
3 میل یگرم در کیلوگرم خاک - منگنز قابل جذب 5
1 میل یگرم در کیلوگرم خاک / روی قابل جذب 5
مس قابل جذب یک میل یگرم در کیلوگرم خاک
بر قابل جذب یک میل یگرم در کیلوگرم خاک
،./ 2، فسفر 15 / حد مطلوب عناصر غذایی در برگ انار به ترتیب برای نیتروژن 25
، 1، منیزیم 50 /. درصد و برای آهن 110 ، منگنز 40 ، روی 30 / 1، کلسیم 90 / پتاسیم 70
مس 10 و بُر 70 میلیگرم در کیلوگرم م یباشد. حد مطلوب عناصر غذایی در میوه انار برای
نیتروژن 170 ، فسفر 8، پتاسیم 260 ، کلسیم 3، منیزیم 3، آهن 30 /، منگنز 40 /.، روی
15 /.، مس 12 /. و بُر 15 /. میلیگرم در 100 گرم میوه تازه پیشنهاد گردیده است.
در صورت اعمال مدیریت تغذی های به گون های که شاخ صهای کیفی میو ههای تولیدی در
حد مقادیر فوق باشد، میو ههای تولیدی از کیفیت و بازارپسندی و قابلیت انبارداری مطلوب
برخوردار خواهد بود. برای دستیابی به حد مطلوب عناصر غذایی در خاکهای زیر کشت انار،
بطور عمومی مقادیر جدول شماره 4 برای مصرف در با غهای انار توصیه م یشود.
در روش محلو لپاشی هم می توان با غلظت 2 تا 5 در هزار پس از ریزش کامل گلبرگ ها
اقدام به محلو لپاشی نمود و چنانچه علائم کمبود بر طرف نشد، محلو لپاشی را تکرار
کرد. برای افزایش کارایی سولفات روی، توصیه می شود، کود اوره با غلظت 5 در هزار به
1
محلول کودی افزوده گردد.
جدول شماره 4- توصیه عمومی مصرف خاکی عناصر ریز مغذی برای باغهای انار
عنصر غذایی نوع کود
به ازاء هر درخت بارده
) هر چهار سال یک بار (
آهن
منگنز
روی
مس
سولفات اهن
سولفات منگنز
سولفات روی
سولفات مس
500-1000 گرم
150-250 گرم
500-1000 گرم
150-200 گرم
هرچند براساس بعضی گزارشات کاشت یونجه در بین ردیف های کاشت انار در تأمین
آهن و منگنز درختان انار مؤثر بود ه است، اما به دلیل افزایش نماتد مولد غده و سایر
بیمارگرهای مشترک، کاشت آن، حتی برای سا لهای اول احداث باغ، توصیه نم یشود.
تذکر:
با توجه به اختلاف شرایط اقلیمی و کیفیت آب مورد استفاده برای محلو لپاشی، ë
توصیه می شود، ابتدا محلو لپاشی بر روی یک درخت انجام شود و چنانچه پس از گذشت
72 ساعت علائم سوختگی بر روی برگ و میوه مشاهده نشد، محلو لپاشی در سطح
وسیع انجام شود.
با مشاهده علائم کمبود، درصد قابل توجهی از کاهش عملکرد برای همان سال ë
قطعی است. بنابراین باید قبل از ظهور علائم کمبود، با مدیریت و برنامه ریزی نیازهای
غذایی درختان انار تأمین گردد.
علائم ناشی از سرما و یخبندان زمستانه به صورت زردی، خشکیدگی سرشاخه ë
و معمولاً به شکل کمبود مواد غذایی بروز م یکند. تحت این شرایط با توجه به استرس
وارده به درخت و به منظور جلوگیری از تشدید خسارت از محلول پاشی روی اینگونه
درختان خودداری شود.
            -5 آفات، بیماریها، عوارض اقلیمی و علفهای هرز مهم انار
کرم گلوگاه، کرم به، شته انار، کنه قرمز پاکوتاه، سوسک چوبخوار، نمات دهای مولد
گره ریشه، ترکیدگی، سرمازدگی، آفتا بسوختگی تنه و سرشاخه و آفتا بسوختگی میوه،
مهمترین آفات، بیماریها و عوارض اقلیمی انار در ایران م یباشند. خوشبختانه با غهای انار
در ایران از هجوم سموم شیمیایی مصون مانده و برای کنترل آفات و بیماریهای انار تنها از
رو شهای غیر شیمیایی استفاده م یشود و میزان خسارت در با غهایی که توصی ههای فنی
را رعایت م یکنند، پایین است. ادامه این سیاست اصولی موجب مصون ماندن باغهای انار
و محیط زیست از خطرات سموم شیمیایی، بقاء دشمنان طبیعی آفات، حفظ بهداشت و
سلامت جامعه، تولید محصول ارگانیک و استمرار و گسترش صادرات انار خواهد شد.
در اینجا به اختصار به معرفی آفات، بیماریها، علفهای هرز و عوارض اقلیمی و
فیزیولوژیکی مهم و اقتصادی انار و راه های کنترل آنها می پردازیم.
5-1 - کرم گلوگاه انار
مهمترین عام ل ،Spectrobates ceratoniae Zeller کرم گلوگاه انار با نام علمی
کاه ش کم ی و کیف ی محصو ل انار و یکی از موانع مهم در افزایش صادرات انار م یباشد. ای ن
آف ت اولی ن بار در سا ل 1349 در با غها ی انار کاشمر مشاهد ه و با توجه به علائم اولیه آلودگی
ب ه کر م گلوگا ه انار موسوم شده است. میزان خسارت کرم گلوگاه انار تابعی از سال، رقم و
شرایط ب هزراعی باغ در هر منطقه م یباشد. بطور متوسط درصد خسارت کر مگلوگاه انار در
25 درصد محصول برآورد م یگردد. - کل کشور و در سالهای مختلف حدود 30
کرم گلوگاه انار، زمستان را به صورت لاروهای سنین مختلف در داخل انار، انجیر و
احتمالاً میزبان های آلوده ی دیگر که در زیر درخت ها ریخته و یا بر روی درخت باقیمانده و
یا در انبارها ذخیره شده اند، می گذراند. پروانه های زمستانه معمولاً تخم های خود را روی
میله و بساک پرچ مها و ندرتاً روی سطح داخلی کاسبرگ م یگذارند. دم میوه و شکاف های
ناشی از ترکیدگی میوه نیز از جمله ی محل های تخ مگذاری این ش بپره می باشند.
لاروهای سن یک پس از تفریخ، از سطح داخلی کاسبرگ تغذیه و از اواخر سن دوم
یا اوایل سن سوم لاروی با ایجاد سوراخ در محوط هی داخلی تاج به داخل میوه ی انار راه
یافته و ضمن ورود، عوامل متعددی از گروه قارچها، باکتریها و مخمرها را ب ه درون میوه
  انار انتقال می دهند. این پاتوژن ها قادرند در باغ و انبار موجبا ت گندیدگ ی و فساد سریع
یا تدریجی میوه انار را فراهم نموده و آ ن را از بین ببرند.
و پنسیلیوم )Aspergillus niger ( قارچ های جنس آسپرژیلوس ، بویژه دوده
مهمترین این بیمارگرها را تشکیل می دهند. در بیش از 90 درصد از موارد، کرم گلوگاه
انار ناقل عوامل بیمارگر به داخل میوه انار می باشد. بنابراین کنترل کرم گلوگاه می تواند
نقش کلیدی در کاهش پوسیدگی میوه انار در باغ و انبار داشته باشد. این حشره در
3 نسل داشته و زمستان را بصورت سنین مختلف لاروی در داخل میوه های انار - ایران 4
علائم آلودگی و خسارت کرم گلوگاه انار
باقیمانده روی درخت یا ریخته شده در پای درختان و یا در داخل سایر میزبا نها، از جمله
میوه های انجیر ب هسر می برد.
رو شهای کنترل کرم گلوگاه انار
براساس نتایج مجموعه کارهای تحقیقاتی و تجربیات مفید موجود، اجرای نکات زیر
م یتواند کرم گلوگاه انار را در زیر سطح زیان اقتصادی نگه داشته و کنترل قابل قبولی
روی حشره آفت در پی داشته باشد.
-1 اولی ن گام برای بهبود کمی و کیفی تولید و کنترل منطقی آفات و بیماریهای انار،
داشتن با غهایی است که از شرایط مطلو ب زراعی و باغی برخوردار باشند. در این رابطه
توصی ه می شود باغهای انار ط ی یک برنامة 5 سال ه اصلاح و باغ های رها شد ه و یا آنهایی
تخ مگذاری روی میله پرچم لارو کرم گلوگاه انار
شفیره کرم گلوگاه انار شب پره کرم گلوگاه انار
که تأمین حداق ل نیازهای زراعی و باغ ی، بویژه آب مناسب و مورد نیاز، برای آنها میسر
نیس ت، حذف و باغهای جدید با رعایت اصول فنی احداث گردد.
-2 دراحداث باغهای جدید و جایگزین یها، از ارقام مقاوم به کرم گلوگاه و یا ارقامی با حساسیت
کمتر استفاده شود. رقم ملس دانه سیاه یزدی برای شرایط استان یزد توصیه م یگردد.
-3 از کشت مخلوط درختان انار با سایر درختان میو ه و همچنین احداث باغ انار در
مجاورت درختانی مثل انجیر و پسته که میزبا ن کر م گلوگا ه انارهستند، خودداری شود.
-4 به منظور حمایت از دشمنان طبیع ی آفا ت و بیماریها، جلوگیری از طغیان کنه
پاکوتاه انار و سایر آفات بالقوه و حفظ بهداشت و محیط زیس ت، از هرگون ه سمپاشی
درختان انار اجتناب گردد.
-5 داخل تاج انارهای مرغوب گل اول، پس از خشک شدن پرچم )حدوداً در اواخر
خرداد( بوسیله دستگا ههای ساده موجود تمیز گردد.
-6 انارهای پوسیده و یا باقیمانده بر روی درخت یا ریخته شده در کف با غ بصورت
همگان ی و در فص ل زمستان )دی و بهمن ( جم عآوری و منهدم گردد.
-7 انارهای آلوده شده در طول فصل داشت، بویژه در نسل اول آفت، نیز جمع آوری
و معدوم گردد.
-8 به منظورتقوی ت پارازیتیسم طبیعی آفت ، مبارز ه بیولوژیک از طری ق تولید و
رهاسازی زنبور پارازیتوئید تریکوگراما با استفاد ه از سو شهای بومی و با رعایت نکات
فنی صورت گیرد.
زنبور8 تریکوگراما حذف پرچم
5-2 - کرم به
Euzophera bigella بر اساس تحقیق مهرنژاد و ابراهیمی ) 1372 ( کرم به با نام علمی
روی انار در مح لهایی که به عللی از قبیل شکستگی و هرس، پوست هی تنه یا شاخ هی درخت
زخمی شود، تخمگذاری م یکند و لارو از ناحی هی کامبیوم و قسمت زیری پوست تنه و شاخه
تغذیه کرده و در محل تغذیه یا زیر پوست کهای سایر قسم تهای تنه، شفیره م یشود.
این ش بپره در روی انجیر در محل شکا فها و تر کهایی که روی تنه و شاخه وجود دارد،
تخمگذاری م یکند و لارو از مسیر این شکا فها به زیر پوست نفوذ و فضولات ریز قهو های
رنگی در این محل مشاهده م یشود. در اثر تغذیه لاروها از ناحی هی کامبیوم و قسمت زیر
پوست، لک ههای تیره رنگ و خشکید های روی تنه و شاخه بوجود م یآید. با ادام هی فعالیت
آفت، قسم تهای آسی بدیده بتدریج گسترش یافته و به صورت پوست ههای نسبتاً بزرگی از
تنه و شاخه جدا م یگردد. در مناطقی که درختان انار و انجیر تواماً کشت شده باشند، تراکم
آفت روی انجیر به مراتب شدیدتر از انار است. فعالیت لاروها در زمستان کم و بیش ادامه
دارد و معمولاً لاروهای این حشره در تمام طول سال در زیر پوست تنه و شاخ هی درختان انار
و انجیر مشاهده م یشوند.
خسارت کرم به روی درخت انار
اخیراً فعالیت این ش بپره در انارستا نهای جدیدالاحداث از جمله انارستان مهریز
)استان یزد(، متعلق به کمیته امداد امام خمینی)ره( با خسارتزایی بالا مشاهده شده است.
تغذیه شدید لاروهای آفت از پوست و کامبیوم در ناحیه طوقه، باعث خشک شدن تمام یا
قسمتی از درختان جوان م یگردد. سرما و یخبندان شدید زمستان 86 نیز باعث متورق
شدن پوست تنه و طوقه گردیده و شرایط را برای فعالیت بیشتر آن مهیا نموده و در نتیجه
به حالت طغیانی در آمده است.
رعایت مراقبت های زراعی و پیشگیری از بروز استرس به درخت، در پیشگیری از
فعالیت این شب پره مؤثر می باشد. در صورتی که آفت به حالت طغیانی درآمده و خسارت
زیاد باشد، می توان با شستشوی محل فعالیت لاروها در ناحیه طوقه و تنه اصلی، بوسیله
محلول 2 در هزار یک سم فسفره، مثل دیازینون آنرا تحت کنترل درآورد. این محلول
سمی روی سایر آفات ناحیه طوقه و ریشه، مثل چوبخوارها و کرم سفید ریشه نیز مفید
خواهد بود. به گفته بعضی از همکاران کارشناس، شستشوی محل های فعالیت آفت، با
فشار زیاد آب خالص نیز در کنترل آفت مؤثر بوده است.
-5-3 شته انار
عموم یترین آفت درختان انار محسوب Aphis punicae شتة انار با نام علمی
می گردد و در بعضی از سال ها و در باغ های محصور که شرایط برای رشد و تکثیر آفت
فراهم باشد، موجب ریزش غی رطبیعی گ لهای اول انار در ابتدای فصل می گردد.
هرچند بعضی از باغداران در سطوحی محدود با استفاده از شت هکش اختصاصی پریمور
اقدام به کنترل این آفت م یکنند، اما با رعایت چند نکته ساده م یتوان از خسارت زیاد
آن جلوگیری و از مبارزه شیمیایی اجتناب کرد. توصیه م یشود پاجو شها ی انار را تا زما ن
جف تگیر ی و تخ مگذاری شت هها ی جنس ی در پا ی درختا ن حفظ نموده و حذف آنها را به بعد از
ای ن زما ن، ک ه در شرایط آب و هوایی استا ن یزد حداکثر پایا ن آذر ما ه م یباشد، موکو ل کرد.
همچنین باید از هرس پاجوش ها و نرک های درختان انار در فصل بهار خودداری و
زمان حذف آنها را تا اواسط تابستان به تاًخیر انداخت. استقرار کلنی های شته انار روی
اینها باعث مصون ماندن بقیه درخت می گردد.
-5-4 کنه قرمز پا کوتاه انار
مهمترین کنه ی خسارتزا در )Tenuipalpus punicae ( کنه قرمز پاکوتاه انار
باغهای انار می باشد. این کنه از شیره ی برگ و پوست میوه تغذیه و موجب ضخیم شدن
و زن گزدگی برگها م یگردد. در صورت حمله شدید، برگ های درختان انار در خارج از
فصل ریزش می کنند. تغذیه آفت از پوست میوه هم موجب خشک شدن پوست و پیدایش
سمت راست برگهای آلوده - سمت چپ برگهای سالم
لکه های قهوه ای سوخته و برنزه شدن پوست میوه انار می گردد. دانه های این میوه ها،
ک مآب و ب یمزه است و به نظر م یرسد، این کنه در ترکیدگی میوه انار نیز مؤثر باشد.
معمولاً در با غهایی که از سموم شیمیایی دور بوده اند، خسارت کنه انار بسیار ناچیز
بوده و نیازی به مبارزه ندارد. آبیاری منظم و جلوگیری از کاهش شدید رطوبت نسبی باغ،
با حفظ یک پوشش نرم از علفهای هرز در کف باغ، نیز در کنترل این جانور مؤثر است. بر
اساس یک تجربه عملی محلول پاشی درختان آلوده با محلول 25 /. در هزار مایع شوینده
ریکا در کنترل آفت مؤثر بوده است.
-5-5 سوسک چوبخوار درختان انار
عامل ثانویه )Chrysobothris parvipunctata ( سوسک چوبخوار درختان انار
و تشدید کنند هی عارضه سبزخشکی و یا زردخشکی تنه و سرشاخه های درختان انار
می باشد. این حشره، آفت درختان میو هی سردسیری است و برای اولین بار از روی انار
توسط نگارنده گزارش گردیده است.
سرهاونی( م یباشند که انداز هی ( Buprestidae لاروهای آفت به رنگ کرم تا زرد و از تیپ
آنها به بیش از 3 سانتیمتر م یرسد. حشرات کامل آفت با بالپو شهایی به رنگ قهو های و نقاط
سفید رنگ فر ورفته، حدود اواسط بهار ظاهر م یشوند. این سوس کها بسیار فعال بوده و پس
از مقداری تغذیه از باف تهای نازک، بر روی شاخ ههای درختان ضعیف تخمگذاری م یکنند.
لاروهای آفت در طول تابستان و اوایل پاییز در زیر پوست درخت فعالیت دارند. شاخ هها
و تن ههای آلوده بتدریج ضعی فتر شده و در صورت آلودگی شدید در فصل تابستان سبز
خشک و یا زرد خشک م یشوند. این آفت در شرایط عادی توسط حشرات مفید تحت کنترل
م یباشد. بهتری ن رو ش کاه ش جمعی ت این آفت ، اعما ل مدیری ت صحی ح و رعای ت مسائ ل
ب هزراعی، بویژه رعایت دور آبیاری و بهداشت عمومی باغ م یباشد.
-5-6 نماتد مولد غده ریشه انار
انار یک ی از گیاها ن حسا س نسب ت ب ه گون هها ی مختلف نماتدهای مولد غده
م یباشد. خسار ت نماتدها ی مولد غد ه ریش ه رو ی درختا ن انار )Meloidogyne spp.(
بصور ت توق ف رشد، ضع ف عموم ی، زرد ی برگها، ریز ش برگها ی فوقان ی، لخ ت شد ن سرشاخ هها
و خش ک شد ن تدریج ی آنها، غد ها ی شدن توا م با پوسیدگ ی عموم ی ریش ه، ظاهر شد ه و
درختا ن را فراه م م یآورد. درختان آلوده به )Decline( موجبا ت زوا ل و یا مر گ تدریجی
این آفت از استر سهای محیطی مثل سرمازدگی خسارت بیشتری م یبینند.
با اینکه دامنه ی انتشار نماندهای مولد غده در باغات انار وسیع است، اما قدرت ریشه
زنی زیاد درختان انار و هرس ریشه که معمولاً همراه با شخم زمستانه انجام م یشود، از
شدت خسارت این آفت کاسته است و لذا باغدار از این بابت گله چندانی ندارد. با این
حال نباید خسارت مستقیم و غیرمستقیم این آفت را نادیده گرفت.
-5-7 ترکیدگی میوه انار
ترکیدگی میوه، مهمترین ناهنجاری
فیزیولوژیک و خسارتزای انار در ایران
محسوب می شود. در بعضی از مناطق و
بویژه روی ارقام حساس، ترکیدگی میوه،
بعد از کرم گلوگاه، بیشترین خسارت را
به باغداران وارد می سازد. کم آبی، نامنظم
 بودن دور آبیاری، وجود رقم حساس، اختلاف درجه حرارت شب و روز و سرمای زودرس
پاییزه، بویژه اگر توأم با ریزش باران باشد، عوامل اصلی در ایجاد عارضه ترکیدگی میوه ی
انار می باشند.
استفاده از ارقام مقاوم، رعایت دور آبیاری، تغذیه متعادل باغ انار و برداشت به موقع
محصول مهمترین راهکارهای کنترل این عارضه می باشد. استفاده از بعضی از هورمونها
مثل اسید جیبرلیک و یا مواد ضد تعرق گیاهی نیز برای کاهش خسارت ترکیدگی انار
توصیه شده است.
-5-8 آفتاب سوختگی میوه
آفتاب سوختگی میوه از عوارض رایج در مناطق کشت و کار انار م یباشد. در مواردی
میزان خسارت آفتا بسوختگی از خسارت کرم گلوگاه نیز بیشتر است. ای ن عارض ه باع ث
کاه ش مرغوبیت و بازار پسند ی میوه م یگردد.
پوست میو ههایی که در معرض تابش مستقیم
نور آفتاب قرار م یگیرند، در اثر شدت تابش
سوخته و سیاه م یشود. آب دان هها تبخیر
شده و فقط هست هها باقی م یمانند. در صورت
شدت عارضه ممکن است میوه انار غیرقابل
استفاده گردد. این میو هها معمو لاً دچار
ترکیدگی نیز م یگردند.
برای کنترل این عارضه علاوه بر سعی
در انتخاب رقم مقاوم، لازم است با در نظر
گرفتن فاصله مناسب کاشت ، انجام هرس
اصولی و رعای ت جه ت مناسب ردیفهای
کاشت ، از قرار گرفتن میو ه در معرض تابش
مستقیم خورشید جلوگیر ی بعمل آورد. تغذیه صحیح، آبیاری منظم و مدیریت درست
علفهای هرز کف باغ ) حفظ یک پوشش ملایم علفهای هرز در کف باغ( از دیگر راههای
کاهش خسارت آفتا بسوختگی میوه انار م یباشد.

5-9 - آفتاب سوختگی تنه و سرشاخه
در اثر تابش مستقیم آفتاب روی تنه و
سرشاخه های درختان انار، بویژه در سمت
آفتاب گیر، پوست از بین رفته، متورق شده و از
قسمتهای چوبی جدا می گردد. معمولاً پوست در
قسمتهای سایه )سمت شمال تنه( سالم می باشد.
شاخه ها و تنه های مبتلا، سبز خشک یا زرد خشک می شوند.
اما ریشه ها سالم هستند.
خسارت این عارضه بر روی تنه های شی بدار، بخصوص
اگر شیب رو به جنوب باشد به دلیل تابش عمود یتر خورشید
شدیدتر می باشد. حمل هی حشرات چوبخوار و پوستخوار بویژه
)Chrysobothris parvipunctata ( سوسک چوبخوار انار
نیز موجب تشدید عارضه می گردد.
رنگ آمیزی تنه و سرشاخ ههایی که در معرض
تابش مستقیم آفتاب قرار گرفته اند به وسیله ی
مواد سفید رنگ بی اثری مثل مخلوط گل سفید
)نوعی رس( و آرد جو قادر است از شدت تابش و
در نتیجه از ایجاد خسارت بطور کاملاً معنی داری
جلوگیری نماید.
5-10 - سرما زدگی
سرمازدگ ی از جمله عوام ل مهم خسارتزا ی با غها ی انار م یباشد. اصولاً سه نو ع سرم ا
به درختان انار خسارت وارد م یسازد. یک ی سرما ی دیرر س بهار ه ک ه باع ث خش ک شد ن
جوان هها و حت ی سرشاخ ههای درختا ن انار شده و در نتیج ه در آ ن سا ل محصو ل قاب ل توجه ی
عاید نخواهد شد )مشابه سرمای بهار 84 در استان یزد(. دیگری سرما ی زودر س پاییز ه
است که اثرات آن در بهار یا تابستان سال بعد، بصورت زردخشک شدن یا سبزخشک
شدن درختان انار ظاهر م یگردد )مشابه سرمای زودرس پاییز 66 در استان یزد( و بالاخره
سرما و یخبندان شدی د در فصل زمستان که در آن درجه حرارت به پایی نتر از حد تحمل
درخت انار افت م یکند. این سرما و یخبندان در د یماه 86 در بسیاری از مناطق انارکاری
کشور، از جمله استان یزد، رخ داد. عوارض این سرما بصورت خشکیدگی کامل قسم تهای
هوایی، خشکیدگی سرشاخ هها، زردی، عدم گ لدهی و ریزش گل و برگ بروز م یکند.
خسارت سرمازدگی بهاره
خسارت سرمازدگی زمستانه )یخ زدگی(
در اکثر سرمازدگ یها، ریشه درختان سرمازده سالم است و در همان سال و سالهای بعد
پاجوش زیادی تولید م یکند. درختان مسن از سرما بیشتر خسارت م یبینند. در حالتی که
تاج درخت آسیب کلی دیده و رشد رویشی متوقف شده است، باید بلافاصله بعد از اطمینان
از رفع خطر سرمای دیررس بهاره، نسبت به ک فبر نمودن باغ اقدام نمود. محل برش باید تا
حد ممکن روی خاک باشد تا فقط پاجو شها فعال شوند. با غهای ک فبر شده به آبیاری منظم
نیاز دارند ولی در این مرحله نیازی به مصرف کودهای خاکی نیست.
استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل به سرما، تاخیر در انجام هرس پاجو شها، تقویت باغ و
قطع آبیاری با غهای انار بلافاصله بعد از برداشت محصول به منظور تسریع در رکود درخت
از جمله توصی ههای کلی است که م یتواند از شدت خسارت سرما روی انار بکاهد.
-5-11 علفهای هرز باغهای انار
سس درختی، گل جالیز، چسبک، پیچک، مرغ، تلخه، خارشتر، خرفه، سلمک، تاج
خروس، خاکشیر، قاصدک، یونجه باغی، علف هف تبند، شا هتره، مچه، کاهو وحشی،
خسارت سس روی درختان انار
شیرین بیان، تاجریزی، جو موشی، بارهنگ، اویارسلام و خارخسک از مهمترین علفهای
هرزی هستند که معمولاً در باغهای انار دیده م یشوند.
اکثر انارکاران عل فهای هرز باغ خود را از طریق شخم سطحی، یا با داس یا بیل
می زنند. ولی اخیراً به دلیل بالابودن هزینه های کارگری، تعدادی از باغداران اقدام به
کنترل شیمیایی علف های هرز باغ با استفاده از عل فک شهایی مثل رانداپ، تو- فور-
دی، و پاراکوات می کنند.
هرچند کنترل علفهای هرزی مثل سس، گل جالیز، خارشتر، خارخسک، مرغ و پیچک
در باغ های انار ضروری است، اما وجود یک پوشش ملایم از علف های هرز یکساله مثل
علف باغی باعث کاهش تبخیر، افزایش رطوبت نسبی و طراوت باغ و کاهش خسارت
آفتا بسوختگی و خشک شدن پوست میوه انار می گردد. لذا توصیه می شود از لخت
کردن کامل سطح باغ انار پرهیز گردد.
-5-12 سایر آفات و بیماریهای انار
کرم سفید ریشه، پروانه گلخوار، سوسک های میو هخوار، مگس سفید، انواعی از
شپشک ها، کنه ها و شته ها، پوسیدگی خشک، سفید شدن دانه و سیاه شدن دانه از دیگر
آفات و عوارضی است که به درختان انار در ایران خسارت می زند. اخیراً نیز فعالیت کرم
خراط روی درخت انار گزارش شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر به کتاب آفات و
بیماریهای انار نوشته مؤلف مراجعه فرما یید.