درخت عنّاب  Zizy phus vulgaris  

درخت عنّاب از خانواده Rhona ceae است و آن را به لاتین zizyphum و به یــونانی zizyphun می گویند.

درخت عناب دارای خانواده نسبتاً بزرگی است و تاکنون چهل جور از آن شناسایی شده و بعضی مورد بهره برداری قرار گرفته است، بومی کناره های اقیانوس آرام و آمریکای شمالی است و در همه جـای ایـــران می روید. تنه اصلی آن صاف و نسبتاً راست ولی شاخه های فرعی ناهموار می باشد. در نواحی گرم پیوسته سبز است و در دیگر آب و هواها و مناطقی که چهار فصل دارد برگهایش مانند دیگر درختان خزان می کند. از دوره های بسیار دور چینیان این درخت را می شناخته و آن را پرورش می داده اند و از محصول آن بهره می برده اند، ولی از آنجا که قومی راز دارند تا مدتها در دیگر سر زمینها کسی از آن آگاهی نداشت.

درخت عناب، تیغ دار و دارای برگهای متناوب است تاکنون انواع مختلفی از آن در مناطق گرم قاره آسیا و آمریکا شناخته شده است. به علت زیبایی برگها و تنه درختان جوان، گونه ای از درخت عناب را جزء گیاهان زینتی در پارکها کشت می کنند. درخت عناب معمولی که برای استفاده از میوه آن کاشته می شود، بومی جنوب آسیا و جنوب اروپا بویژه حوضه مدیترانه است. پوست میوه رسیده سرخ خوشرنگ و بخش خوراکی آن سفید مایل به شیری است، مزه آن کمی شیرین، مطبوع، کمی لعابدار و چسبناک است. برگهای درخت عناب کوچک دندانه دار، بیضی شکل، براق و بدون کرک و دارای سه رگبرگ طولی است. تنه درخت جوان، سرخ مایل به زردی می باشد و در بهار و تابستان، با رنگ برگها که سبز روشن است، بویژه هنگامی که میوه اش می رسد هماهنگی ویژه و چشم انداز بسیار زیبایی دارد. در دو طرف هر دمبرگ، در روی ساقه، زایده هایی به شکل خارهای محکم و تیزی می روید، سپس چوبی می شود و بطور دایمی در روی شاخه ها باقی می ماند.

گلهای درخت عناب بیشتر خوشه ای، کوچک و زرد رنگ است. در برخی درختان دمگل آن بسیار کوتاه به نظر می رسد که به ساقه چسبیده است گلها روی شاخه های جوان در محل جوانه کنار برگها به شـــکل دسته های کوچک می روید و دارای پنج گلبرگ ریز، جدا و پنج پرچم و مادگی دوبرچه ای است.

میوه درخت عناب ناشکوفا، گوشتی، در آغاز سبز و براق است، کم کم زرد می شود و وقتی رسید به رنگ سرخ تیره و بسیار زیبا در می آید. عنابی، رنگ مخصوص این میوه است که در پاییز می رسد و در لابلای برگها خودنمایی می کند و مانند میوه های دیگر مصرف می شود.

پرورش درخت عناب برای تولید چوب :

بعضی درختان عناب که تا هشت متر قد می کشد برای بدست آوردن چوب قشنگی که دارد پرورش داده می شود. این درختان را معمولاً در درّه ها نزدیک به هم می نشانند. نزدیکی درختان به یکـدیگر مـوجب می شود که به جای شاخ و برگ فراوان و میوه دهی، فقط مانند درختان تبریزی قد بکشند. این درختان در چنین وضعی دارای تنه ای صاف، راست، بدون گره خواهند بود در نتیجه چوب مرغوبی حاصل می شود. چوب درخت عناب پس از برش، سرخ رنگ و خالدار، مایل به زردی و رگه دار می باشد. چون بسیار محکم و زیبا است برای ساختن اشیای زینتی مانند مجسمه، عصا، تسبیح به کار می رود و در منبت کاریها و همچنین در ساختن میز و صندلی و در و پنجره از آن استفاده می شود. داخل تنه درخت به خلاف چنار و گردو پوک نمی شود.

کشت و پرورش درخت عناب :

درخت عناب در تمام نقاط ایران می روید محصول می دهد و با بیشتر آب و هوای مناطق ایران سازگار است. این درخت در برابر کم آبی بسیار مقاوم است.

روش تکثیر :

برای زیاد کردن این گیاه چهار راه وجود دارد :

1-   جابجایی پاجوشها

2-   قلمه زدن

3-   خوابانیدن

4-   کشت بذر

ولی بهترین راه زیاد کردن درخت عناب همان جابجایی پاجوشهای ریشه دار است زیرا مطمئن تر خواهد بود.

درخت عناب را معمولاً پیوند نمی زنند زیرا نوع مرغوبتری ندارد. ولـی در صورت پیوند زدن، نهالها زودتر به بار می نشیند.

فاصله درختان عناب از یکدیگر بسته به این که درخت به چه منظوری کاشته می شود فرق می کند اگر هدف بدست آوردن میوه باشد باید نهالها چهار تا پنج متر دورتر از یکدیگر نشانده شوند. ولی اگر برای تهیه چوب مبادرت به درخت کاری کنند حدود نیم متر تا شصت سانتیمتر فاصله کفایت می کند.

آفتهای مهم درخت عناب :

آفت مهم این درخت فقط از مگس عناب نامبرده شده است. نام علمی آن Tarpomya  vensuniana  از خانواده Tephritidae می باشد. حشره کامل، مگس کوچکی است که روی میوه عناب تخم ریزی می کند. لارو پس از بیرون آمدن از تخم، از گوشت میوه تغذیه می کند شفیره این حشره در فصل زمستان در خاک باقی می ماند به همین علت برای مبارزه با آن، یخ آب زمستانی و سمپاشی پس از گل سفارش شده است.

1- مصرف 20تن در هکتار کود آلی (گاو، گوسفند، مرغ،ورمی کمپوست)به صورت نوار کود در محدوده سایه انداز درخت.

2-مصرف کودهای فسفره و پتاسه مخلوط با کودهای آلی داخل نوار کود.

3-مصرف کودهای ازته در سه قسط

  قسط اول: اولین آب فروردین

  قسط دوم:خرداد ماه( زمام مغز رفتن) در مورد باغاتی که دور آبیاری آنها بالا تر از شصت روز است این مرحله توصیه نمی شود.

  قسط سوم: بعد از برداشت محصول

4- محلول پاشی روی بر و اوره در نیمه دوم اسفند(تورم جوانه ها)

5-محلول پاشی عناصر میکرو در زمان ارزنی شدن در دو مرحله به فاصله 15 تا 20 روز

* این توصیه نامه در مورد باغاتی بیان شده که  از وضعیت متوسطی برخوردار هستند و لازم است در صورت وجود یک باغ ضعیف مدیریت ویژه ای اعمال گردد.

* این توصیه نامه به صورت عمومی می باشد و حتما" جهت محاسبه میزان مصرف کودها و حصول نتیجه بهتر به کارشناسان متخصص مراجعه نمایید.

* نوار کود: نواری به عرض 50 سانتی متر به عمق 40 سانتی متر در محدوده سایه انداز درخت

* بهترین زمان حفر نوار کود زمستان و موقع خواب درختان می باشد

1-    مقدمه :

گیاهان از ابتدای تمدن بشرتاکنون کاربردهای متنوعی داشته اند گروهی به عنوان ماده غذایی تامین کننده نیازهای تغذیه ای هستند، گروهی خاصیت دارویی داشته و تسکین دهنده آلام جسمی می باشند. گیاهان دارویی اگر چه از دیر باز برای آدمیان آشنا و در بسیاری از مواقع مرهم دردهای بشر بوده است. اما پیشرفت های علمی و فناوری طی دو دهه اخیر اهمیت و نقش سازنده، گیاهان دارویی در تامین نیازهای بشر به ویژه در حیطه دارو و درمان را دو چندان ساخته است. همچنین با توجه به عوارض جانبی ناشی از استفاده داروهای شیمیایی بیشتر کشور های دنیا به داروهای گیاهی و گیاه درمانی روآورده اند.

کشور ایران دارای شرایط آب و هوایی متنوعی می باشد 11 اقلیم از 13 اقلیم جهانی، که این امر خود موجب تنوع رشد گیاهان مختلف منجمله گیاهان دارویی شده است. بهره برداری از این گیاهان هنوز آنطور که در کشورهای مترقی دنیا معمول است، در کشور ما مورد توجه قرار نگرفته است. علت آن عدم شناخت مردم از خواص این گیاهان می تواند باشد امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا من جمله شرق آسیا، اروپا گرایش شدیدی به جمع آوری و همچنین تولید گیاهان دارویی بوجود آمده است. استان سیستان و بلوچستان بدلیل برخورداری از تنوع اقلیمی، محل و رویشگاه طبیعی تعداد زیادی از گیاهان دارویی می باشد.

 چای مکی گیاهی دو منظوره است که اجزای مختلف آن میوه، فیبر، چوب مورد استفاده قرار می گیرد به طور کلی در بسیاری از کشورها، کاسبرگ این گیاه به خاطر خواص دارویی و همچنین در صنایع غذایی استفاده می شود و الیاف و چوب آن در تولید خمیر کاغذ مورد استفاده قرار می گیرد.

2-   تاریخچه چای مکی:

بیش از 300 گونه از این گیاه در سراسر جهان در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر یافت می شود.موطن اصلی این گیاه غرب آفریقا است و امروزه در سطح وسیعی در غرب آفریقا، آسیا، استرالیا از هند تا مالزی، اتریش، آمریکای مرکزی و بسیاری از کشور‍ های گرمسیر کشت می شود. این گیاه در نواحی تولید کننده به نام روسل در ساوانا نیجریه از بیشترین محبوبیت و پذیرش برخوردار است و در این منطقه به صورت گیاه زراعی کشت می شود.چای مکی بومی ایران نمی باشد و کشت این گیاه در ایران تنها در سیستان و بلوچستان گزارش شده است.

3- خصوصیات گیاه شناسی:

چای مکی با نام علمی ( Hibiscus Sabdariffa ) از خانواده مالواسه،گیاهی یکساله، شاخه دار، ارتفاعی حدود 429- 64 سانتی متر، رنگ آن سبز تیره متمایل به قرمز. برگها متناوب، رگبرگها پنجه ای و برگها دارای 7- 3 لوب و حاشیه برگها دندانه ای، بدون کرکگلها بزرگ و دمگل کوتاه، رنگ آن قرمز متمایل به زرد با مرکز تیره می باشد.

میوه ها 5/2 سانتی متر طول دارند و بوسیله کاسبرگهای گوشتی مانند که محتوی 34- 22 دانه در هر کپسول می باشد احاطه شده اند، دانه ها به رنگ قهوه ای تیره و جوانه زنی بذر بصورت اپی ژیل ( برون زمینی ) می باشد. گیاهی خودگشن و این مقدار از 68 %– 2% متغیر و توسط حشرات هم گرده افشانی می شود.

نام محلی این گیاه علاوه بر روسل در نواحی انگلیسی زبان سورل، روزل، سورل قرمز، سورل جامائیکایی، سورل هندی، سورل گینه ای و در فرانسه اوسلد و در آفریقای شمالی و خاور نزدیک روسل کاکاد نامیده می شود. در ایران این گیاه و محصول کاسبرگ آن بنامهای چای مکی یا چای مکه، چای قرمز و چای ترش شناخته می شود.

4-   اکولوژی چای مکی:

بهترین نواحی کشت این گیاه نقاطی است که دارای 125 میلی متر بارندگی و حداقل دمایی 15 درجه سانتی گراد در اول فصل رشد باشد. آب وهوای مطلوب باعث رشد سریع و منظم می شود در این نواحی درجه حرارت نباید کمتراز 21 درجه سانتی گراد برای 4 تا 8 ماه باشد. زمان کشت گیاه بسته به نوع استفاده آن فرق می کند ،اگر منظور تولید کاسبرگ باشد کشت از اردیبهشت تا اواخر خرداد ماه انجام می شود و اگر منظور استفاده از شاخ و برگ آن باشد کشت در اسفند ماه صورت می گیرد .

1-4- درجه حرارت :

درجه حرارت مناسب برای جوانه زنی بذر 35 – 25 درجه سانتی گراد و 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی می باشد.چای مکی به یخبندان بسیار حساس ، و در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری تا ارتفاع 900 متری از سطح دریا بیشترین رشد را دارد. درجه حرارت مناسب برای رشد 5/27 –5/12 درجه سانتی گراد است .این گیاه به متوسط دما 15 درجه سانتی گراد در زمستان و 28 درجه سانتی گراد در تابستان نیاز دارد . محدوده دمایی مناسب برای رشد بین36- 10 درجه سانتی گراد و اپتیمم دما بین 32- 16 درجه سانتی گراد است .چای ترش به یخبندان حساس می باشد و بیشترین رشد را در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری دارد.

2-4- نور:

چای مکی گیاهی روز کوتاه که به تغییرات طول روز بسیار حساس است . گلدهی وقتی روزها کوتاهتر می شونداتفاق می افتد ، تعیین تاریخ کاشت بیشتر تحت تاثیر طول روز و کمتر تحت تاثیر نیاز رطوبتی قرار می گیرد. این گیاه از نظر واکنش نسبت به طول روز یک گیاه آمبی فتوپریودیک است ( یعنی گلدهی آن هم در روزهای کوتاه و هم در روزهای فوق العاده بلند انجام می گیرد). گلدهی این گیاه در شرایط روز کوتاه و نور مداوم القاء می شود. این گیاه فتوپریودیسم مشخص دارد و در محیط های مناسب کشت در روزهای کوتاه با 11 ساعت گلدهی می کند. گل دادن با کوتاه شدن روزها و کاهش شدت نور تحریک می شود.

این گیاه دوره های خشکی را تحمل می کند و دوره های خشکی در ماههای آخر رشد مطلوب می باشد جایی که بارندگی کم و ناکافی باشد آبیاری به طور منظم می تواند نتیجه موثری داشته باشد. میزان بارندگی سالیانه مناسب برای رشد 3500  - 500 میلی متر است و مناسب ترین بین 3000 - 1000 میلی متر است. بعضی واریته ها محصول رضایت بخشی را در نواحی گرم و مرطوب می دهند، اگر چه اغلب آنها اندکی به خشکی مقاومند. آبیاری به طور منظم در نقاطی که این میزان بارندگی وجود ندارد ضروری می باشد. معمولا در این نقاط زمان آبیاری هر 10 تا 15 روز در طی کشت می باشد.

4-4- خاک:

این گیاه در تمام خاکها، سبک(شنی)، متوسط (لومی)، سنگین(رسی) البته با داشتن زهکشی مناسب خوب استفاده می کند و همچنین از نظرpH  می تواند خاکهای اسیدی، خنثی، قلیایی را تحمل کند. این گیاه خاک فقیر را بخوبی تحمل می کند و در خاکهای لومی شنی با هوموس مناسب به خوبی رشد می کند. بیشتر ترجیح داده می شود در خاک کود داده شده با زهکشی مناسب کشت داده شود .این گیاه به یک خاک نفوذپذیر نیاز دارد. خاک لومی شنی که دارای هوموس باشد مناسب است. بنابراین با خاکهای متنوعی سازگار است و به شرایط غرقابی یا آب ایستادگی متحمل نخواهد بود.pH  مناسب برای این گیاه 5/8– 5/4 و اپتیمم بین 5/7 – 5/5 می باشد.

طی مطالعات و تحقیقات صورت گرفته بر روی گیاه چای ترش ملاحظه گردید که بالاترین عملکرد کاسبرگ خشک و کاسبرگ تازه از تاریخ های کاشت در ماه اردیبهشت و خرداد و استفاده از 350 کیلوگرم سولفات آمونیم و 120 کیلوگرم سولفات پتاسیم در هکتار بدست آمد. با توجه به نیاز چای ترش به نیتروژن، فسفر و پتاسیم میزان 100 کیلوگرم نیتروژن و 31 کیلو گرم فسفر و 148 کیلو گرم پتاسیم و 152 کیلو گرم کلسیم توصیه شده است. فسفر به توسعه مناسب ریشه کمک می کند و پتاسیم که سبب توانایی تحمل به خشکی، مقاومت به آفات و بیماریها در گیاهان می گردد و همچنین در بهبود کیفیت فیبرهای تولیدی نقش دارد قبل از کاشت مصرف می شود .

وجین کردن و از بین بردن علفهای هرز در ابتدای فصل رشد لازم می باشد، اما بعد از اینکه گیاه به 60- 45 سانتی متر ارتفاع رسید روی علف های هرز سایه اندازی نموده و باعث حذف علف های هرز می شود. وجین کاری در اوایل رشد گیاه لازم بوده و اولین وجین یک ماه بعد از کشت انجام می شود. علف کش توصیه شده در مزارع چای مکی جهت عملکرد فیبری بیشتر استفاده از مخلوط پرلمیترین و آمترین بمیزان 5/1 لیتر در هکتار می باشد.

گل دهی از اواخر شهریور یا اوایل مهر شروع می شود و کاسبرگها در آبان و آذر آماده برداشت می باشد.

شپشک ها بسیار حائز اهمیت می باشندو بهترین زمان سمپاشی برای کنترل آنها در بهار زمانیکه جوان هستند و حرکت می کنند می باشد . سمپاشی باید در زمانیکه شپشک ها سفید و کوچک هستند شروع شود و از اسفات و فن پیروکسی میت و یک محلول شوینده ضعیف استفاده شود .استفاده از دی متوات ها نیز برای کنترل آنها موثر می باشد. چای مکی به آفت کشها بسیار حساس است. بهترین زمان اسپری آفت کش ها اوایل صبح یا غروب آفتاب در دمای کمتر از 27 درجه سانتیگراد می باشد . و باید هر دو سطح برگ سمپاشی شوند . گیاهان بایستی 2-1 روز قبل از سمپاشی آبیاری شوند . مالاتیون و متومیل برای چای مکی مضر هستند . بیشتر آفات چای مکی را می توان بوسیله 1 قاشق از اسفات 75 درصد یا 2/1 قاشق از فلووانیلیت حل شده در یک گالن آب کنترل نمود.

9-   برداشت:
1-9- کاسبرگ :

اولین میوه ها 3 هفته بعد از گل دهی آماده برداشت می باشد. میوه ها باید قبل از ظهور هر گونه بافت چوبی در کاسبرگ جمع آوری شوند، در این مرحله کاسبرگها نازک، پیچیده و گوشتی هستند و کپسولها به آسانی جدا می شوند، کاسبرگها حدوداً 40 تا 50 روز بعد از ریزش گلبرگها به حداکثر اندازه خود می رسند. جدا کردن کاسبرگها از کپسول و خشک کردن آنها باید در حداقل زمان ممکن انجام شود در غیر این صورت کپک ها سریعاً رشد کرده باعث فساد کاسبرگها خواهد شد. میوه ها به طور مداوم از پایین به بالا می رسند به بیان دیگر گل آذین از پایین به بالا می رسد. برداشت میوه ها در صبح آسانتر از انتهای روز است در صورتی که برداشت دیر شود دمگل ها سفت شده و بایستی از قیچی باغبانی استفاده کرد .  شروع گلدهی از شهریور تا مهر می باشد و برداشت کاسبرگها در ماههای آبان و آذر است. زمان برداشت کاسبرگها با رسیدن دانه همزمان است. کاسبرگهای قرمز تازه مرطوب،  بعد از افتادن گل و قبل از خشک شدن و باز شدن غلاف دانه ها برداشت می شود. هر چه کپسول مدت بیشتری بعد از اینکه دانه ها شروع به رسیدن می کند روی گیاه باقی بماند. نور خورشید باعث ترک خوردگی کاسبرگ و فساد آن با توجه به نوع رقم  می گردد و در کیفیت آن موثر می باشد.

 برداشت کاسبرگها با دست انجام می شود و در طی مرحله برداشت باید برای جلوگیری از آلودگی با مواد خارجی و زائد به هیچ وجه کاسبرگ با زمین یا سطوح آلوده تماس پیدا نکند. کیسه ها یا مخزن های تمیز باید برای حمل از مزرعه به محل خشک کردن مورد استفاده قرار گیرد. برای جلوگیری از آلودگی زمان بین برداشت و خشک کردن باید حداقل باشد.

تقریباً هر 10 روز یکبار تا آخر فصل رشد برداشت صورت می گیرد. در حدود 3 هفته بعد از آغاز گلدهی اولین میوه ها آماده چیدن می باشند. میوه از کاسبرگهای قرمز رنگ بزرگی که تخمدانهای کوچک دانه را احاطه کرده اند تشکیل می شود. میوه ها باید قبل از ظهور هرگونه بافت چوبی در کاسبرگ جمع آوری شوند. آنها باید نازک ، پیچیده و گوشتی باشند. معمولاً کاسبرگها 30- 20 روز پس از ریزش گلبرگها ، به حداکثر اندازه خود می رسند و 20 – 10 روز پس از آن رسیدگی کامل حاصل می شود. بنابراین بهترین زمان برداشت 50- 40 روز بعد از ریزش گلبرگها می باشد. برداشت کاسبرگ از گیاه چای مکی به صورت دستی انجام می شود. بدین ترتیب کپسولها یا بصورت یک چین در انتهای فصل رشد یا طی چند چین متوالی از گل آذینهای گیاه جدا می گردند، در مرحله بعد کاسبرگها از تخمدان کپسول با دست جدا می گردند که پس از آن باید خشک شوند . برداشت شاخ و برگ برای تعلیف دام ها و  فیبرنیز از این گیاه صورت می گیرد و با توجه کاربرد کم آن در ایران از ذکر این موارد خوداری می گردد.

2-9- دانه:

10- خشک کردن:

خشک کردن را می توان به روشهای مختلفی انجام داد:

الف- خشک کردن طبیعی کاسبرگها

در این روش کاسبرگها را پس از جدا کردن از کپسولها ، روی گونی یا صفحات مشبکی که هوا در دو طرف آنها جریان داشته باشد در سایه پهن می کنند تا خشک شود

ب- خشک کردن مصنوعی کاسبرگها

در این روش از دما و جریان هوای مصنوعی برای خشک کردن کاسبرگها استفاده می گردد. بدین صورت که برای این منظور استفاده از دمای کمتر از 40 درجه سانتی گراد و استفاده از جریان هوای بالا و شدیدی خصوصاً در مراحل اولیه خشک سازی توصیه می گردد.

چای ترش یا چای مکی  درسیستان وبلوچستان  در شهرهای ایرانشهر ونیکشهر به طور گستردهای کاشت می شود در نیکشهر بخش فنوج استعداد بالقوه ای برای کاشت چای ترش دارد   نوشیدن دم کرده کاسبرگ این گیاه کاهش‌دهنده فشار خون، خـنـک‌کـنـنـده بـدن، رقـیـق و تـصـفـیـه‌کـنـنده خون، کـنترل‌کننده کلسترول خون، اختلالات کبدی   و برعکس چای که باعث دفع آهن می‌شود چای ترش خود یکی از منابع غنی آهن به شمار می‌آید

یکی از مهمترین خواص چای قرمز، شباهت ترکیبات آن با انسولین است و به همین جهت این گیاه خواص ضد دیابتی هم دارد.کاسبرگ تازه این گیاه برای سالاد،  وتهیه شربت استفاده می شود  .کاسبرگها دارای مقدار زیادی اسید سیتریک و پکتین می باشد که برای درست کردن مربا و ژله مفید است.  

 1 -شخم
باغ انار همه ساله به شخم نیاز دارد. حتی کوددهی به روش چالکود یا کانالکودبرای درختان انار نیز ضرورت شخم باغ های انار را نفی نمی کند. این شخم می تواندشرایط فیزیکی و تهویه و نفوذپذیری خاک را بهبود بخشد. زمان مناسب این شخم در25 سانتیمتر است. تمام کود دامی و کودهای - اواخر پاییز تا اوایل بهار و عمق آن 40فسفره و پتاسه را باید قبل از شخم بصورت چالکود یا کانالکود و یا همراه با شخم به

زمین داد. انارکاران یزدی اعتقاد دارند، چنانچه همراه با شخم زمستانه مقداری ازریش ههای سطحی و کهنه درخت نیز حذف گردد، برای درخت سودمند است. تحریکبه ایجاد ریشه های نو و حذف ریشه های مسن و آلوده به نماتد های مولد غده، می تواندتوجیه علمی برای این دانش بومی باشد. درخت انار با توجه به قدرت ریش هزایی شدیدقادر است سریعاً ریشه های نو و سالم ایجاد نماید.با توجه به کمبود آب در مناطق حاشیه کویر، تعدادی از باغداران، چند روز بعد ازآبیاری در فصل تابستان، اقدام به انجام یک شخم سطحی م یکنند. این کار با قطع لول  ههای مو یین، کمک زیادی به حفظ رطوبت خاک و صرف هجویی در مصرف آب م ینماید.در همین رابطه مدیریت کنترل علفهای هرز نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. علفهایهرز زیاد موجب مصرف آب و مواد غذایی م یگردد و زمین خشک و عاری از علف نیزسبب افزایش تبخیر، آفتا بسوختگی میوه و برگشتن دانه ) قهو های و نرم شدن آریل(م یگردد. لذا نگهداری یک پوشش ملایم علفهای هرز در کف باغ انار مفید خواهد بود.

-2- هرس

هرس در درختان انار یکی از مهمترین عواملی است که جهت افزایش عملکرد و تولیدمیوه مرغوب و با کیفیت صورت م یگیرد. هرس در درختان انار یک عمل ضروری و مستمرم یباشد. زیرا انار دارای رشد رویشی شدید بوده و پاجوش و تن هجوش زیاد تولید م یکند ودر صورت عدم هرس، ظرف مدت کوتاهی به حالت انبوه و پرپشت درآمده و محصول آن ازجهت کمی وکیفی شدیداً کاهش م ییابد. در عین حال هرس درختان انار به تجربه کافی نیازدارد. عدم توجه به شرایط اقلیمی منطقه و هرس غیرفنی و شدید باعث آفتا بسوختگی میوه و خشکیدگی تنه و شاخ ههای در معرض تابش مستقیم آفتاب م یگردد.بطور کلی دو نوع هرس شامل هرس فرم )تربیت( و هرس باردهی در درختان انارانجام م یگیرد. هرس فرم در نشریه اصول فنی احداث باغ انار توضیح داده شد. در اینجا

به معرفی هرس باردهی می پردازیم.
هرس باردهی به منظور کنترل ارتفاع و تاج، تنظیم و حفظ قدرت باردهی، جوان سازی
شاخه های باردهنده، حذف پاجوش ، تنه جوش، نرک و شاخه های مزاحم، شکسته و مریض
و بازکردن قسمت های پر شاخ و برگ جهت رسیدن نور به قسمت های داخلی تاج انجام
می شود. هرس باردهی خود شامل هرس سیاه )زمستانه( و دیگری هرس سبز )هرس
تابستانه( می باشد.
الف- هرس سیاه )هرس زمستانه(
هرس سیاه شامل حذف شاخه های اضافی و فر مدهی به درخت، حذف پاجوش،
تن هجوش و نرک های سال قبل، بریدن شاخ ههای خشکیده و مریض می گردد. بهترین
زمان انجام این هرس، اوایل بهار بعد از رفع خطر سرما م یباشد، ولی اکثر کشاورزان این
عمل را در پاییز و یا اواخر زمستان انجام می دهند. حذف پاجوش های نو را بهتر است
تا اواسط بهار و زمان گرم شدن هوا به تأخیر انداخت. این پاجوش ها محل تجمع کلنی
شت ههاست و نگهداری آنها مانع افزایش جمعیت شته روی سرشاخه ها می گردد.
ب- هرس سبز )هرس تابستانه(
هرس سبز به منظور افزایش و تنظیم بهر هدهی درخت انجام م یشود. این نوع هرس
در فصل تابستان و از نیمه مرداد ماه شروع م یشود و تا زمان برداشت ادامه دارد. در این
نوع هرس علاوه برحذف پاجوش، تن هجوش و نر کهای جدید و شاخ ههای آف تزده و خشک
شده، جوان ههای انتهایی هر شاخه را پس از رشد کافی قیچی م یکنند، تا شاخ ههای جانبی
میو هدهنده زیاد شوند. فعالیت جوان ههای انتهایی شاخ هها فو قالعاده زیاد است و در نتیجه
در صورت عدم کنترل آنها، جوان ههای جانبی رشد نکرده و تعداد جوان ههای بارده کاهش
م ییابد. لذا برای تقویت جوان ههای جانبی، جوانه انتهایی هر شاخه را باید پس از رشد کافی
قطع کرد. به این کار دست کسازی گویند. میوه انار روی این دست کها تشکیل م یشود.
 مجدداً یادآوری می شود که هرس در درختان انار یک هنر علمی- تجربی است که با
هیچیک از انواع هرس معمول روی سایر درختان قابل مقایسه نیست و حتماً باید بوسیله
هر سکاران خبره انجام شود. همچنین با توجه به جمعیت بالای شته انار در اوایل بهار
بر روی پاجوش ها، نباید در حذف آنها تعجیل نمود. حذف این پاجوش ها باعث هدایت
جمعیت شته به روی برگ، شاخه های میوه دهنده، گل و میوه گردیده و باعث ریزش گل
و میوه های تاز هتشکیل شده و خسارت زیاد می شود. با شروع فصل تابستان و گرم شدن
هوا در مناطق انارکاری، جمعیت شته خود به خود و به شدت کاهش می یابد. در این زمان
می توان کار هرس پاجوش ها را انجام داد.
-3 آبیاری
هرچند درخت انار به کم آبی مقاوم است، اما عملکرد بالا و کیفیت مرغوب میوه انار
با مقدارکمی و کیفی آب مورد نیاز درخت رابطه مستقیم دارد. مقدار آب مصرفی در هر
هکتار باغ انار به طریقه ی سنتی حدود 30000 متر مکعب برآورد می شود. این مقدار آب
با روش آبیاری قطره ای به حدود ثلث کاهش می یابد. میزان آب آبیاری برحسب عوامل
مختلفی چون نوع و عمق خاک، شرایط محیطی، روش آبیاری، رقم، فاصله کاشت و سن
درخت متفاوت است و باید با در نظرگرفتن این عوامل دور و عمق آبیاری تعیین گردد.
16 نوبت آبیاری صورت - در باغ های قدیمی انار در نقاط مختلف استان یزد بین 19
می گیرد. فواصل آبیاری نیز متفاوت و در تابستان به حداقل خود م یرسد. دور معمول
8 روز متغیر است. در ابتدای فصل - 6 و در استان یزد بین 16 - آبیاری در ساوه بین 10
زمستان باغ انار را آبیاری م یکنند. این آب که به ی خآب زمستانه موسوم است، علاوه بر
بالابردن ذخیره رطوبت خاک، در از بین بردن تخم، لارو، شفیره و حشرات کامل آفات
انار، از جمله لاروهای کرم گلوگاه انار، مؤثر و مفید م یباشد.
یک آبیاری نیز در اواخر فصل زمستان صورت می گیرد و سپس عملیات کوددهی و
شخم انجام م یشود. باغ انار را بعد از شخم زمستانه، که معمولاً در اسفند ماه زده م یشود،
45 روز، یعنی تا نیمه اردیبهشت - نیز آبیاری می کنند. بعد از این آبیاری برای مدت 60
به باغ انار آب نمی دهند تا بدینوسیله گل های ثمری بیشتری روی درخت ظاهر و ریشه ها
به فعالیت بیشتر وادار و از رویش شاخ و برگ زیاد جلوگیری گردد. همچنین آبیاری در
زمان گل باعث ریزش زیاد گل و ک مبار شدن درخت می گردد.
 فاصله و مقدار آب در نوب تهای بعدی به بافت خاک، دما و رطوبت نسبی بستگی دارد.
در زمی نهای با بافت سبک فاصله آبیاری کوتا هتر و به 5 تا 7 روز م یرسد و در زمی نهای
با بافت سنگین هر 10 تا 12 روز یکبار به باغ انار آب م یدهند. با توجه به افزایش دما در
تابستان، کاهش دور آبیاری در ما ههای تیر و مرداد و شهریور مفید خواهد بود. نوسان زیاد
دور آبیاری باعث افزایش ترکیدگی میوه انار م یگردد. شیوه آبیاری غالب باغات انار بصورت
غرقابی)کرتی(، جوی وپشت های و یا قطر های م یباشد. در با غهای جدید سعی م یشود آب در
کنار درخت نیافتد و آبیاری در جوی یا نوارهای بین دو ردیف کاشت صورت م یگیرد.
نتایج تحقیقات انجام شده روی آبیاری قطره ای در باغهای انار و تجربه های موجود،
نشا ن می دهد که به راحتی می توان از شیوه آبیاری قطره ای در باغهای انار استفاده نمود.
آبیاری قطر های علاوه بر صرفه جویی زیاد در میزان مصرف آب، به دلیل تأمین مستمر
و یکنواخت رطوبت مورد نیاز درخت، از وارد شدن تنش خشکی یا شوری به درخت
جلوگیری و باعث افزایش کمی و کیفی محصول می گردد. کاهش ترکیدگی میوه یکی از
فاکتورهای مهمی است که در این نوع آبیاری مشاهده می شود. رعایت کامل نکات فنی
در اجرای سیستم آبیاری قطره ای و مدیریت سیستم در دوره بهر هبرداری، شرط ضروری
استفاده از این شیوه آبیاری و بهره مندی از مزایای آن می باشد.
-4 تغذیه و کوددهی
یکی از عوامل بسیار مؤثر برای عملکردهای بالا و کیفیت مطلوب میوه انار، تغذیه
مناسب و حساب شده در باغ های انار می باشد. این تغذیه شامل مواد آلی و کودهای
شیمیایی می باشد :
الف- مواد آلی
مواد آلی علاوه بر تامین عناصر غذایی، به علت بهبود ساختمان خاک، کاهش تبخیر
سطحی و جلوگیری از تمرکز نمک در سطح خاک، در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت میوه
انار موثر م یباشند. ب ه علاوه رابطه مثبت و معن یداری بین میزان مواد آلی و فسفر قابل
جذب در خاک وجود دارد. میزان کود مصرفی دامی در با غهای انار در استان یزد بین 5
30- تا 15 تن در هکتار متغیر است. توصیه م یشود هر سال به ازای هر درخت مقدار 40
کیلوگرم کود دامی)ترجیحاً گوسفندی( همراه با کودهای شیمیایی، در زمان انجام شخم
زمستانه و بصورت چالکود یا کانالکود در نیمه خارجی سایه انداز تاج درخت مصرف شود.
  ب- کودهای شیمیایی
عناصر غذایی پر مصرف ازت، فسفر، پتاسیم و عناصر میان مصرف مانند کلسیم،
منیزیم و گوگرد دارای اثرات مستقیم و غیر مستقیم در افزایش عملکرد انار می باشند.
همچنین رشد رویشی، طراوت و تولید میوه همگی تحت تاثیر مستقیم این عناصر قرار
دارند. توصیه عمومی کود اوره بر اساس درصد ازت کل خاک به شرح جدول شماره 1
م یباشد. برای تامین ازت مورد نیاز بهتر است از کود سولفات آمونیوم استفاده شود.
جدول شماره 1- توصیه کود اوره بر اساس درصد ازت کل خاک
درصد ازت کل کود اوره توصیه شده
)کیلوگرم در هکتار (
0/ کمتر از 45
0/46 -0/60
0/60 – 1/0
1/ بیشتر از 0
400 -450
350 -400
250 -350
کمتر از 250
توصیه عمومی برای مصرف فسفر در باغ های انار بر حسب میزان فسفر قابل جذب در
خاک بر اساس جدول شماره 2 می باشد.
جدول شماره 2- توصیه کود فسفر بر اساس میزان فسفر قابل جذب خاک
فسفر قابل جذب
)میل یگرم در کیلوگرم(
فسفات آمونیوم توصیه
شده )کیلوگرم در هکتار(
کمتر از 5
5-10
10 -15
بیش از 15
100 -150
75 -100
50 -75
50
این مقادیر توصیه های عمومی مصرف کود هستند و میزان آنها بر اساس نتایج تجزیه
 قابل تغ ییر pH خاک و برگ و با توجه به بافت خاک، درصد کربن آلی و آهک در خاک و
است. تحقیقات انجام شده در باره مصرف پتاسیم نشان می دهد که در خاک غالب باغهای
انار به میزان کافی پتاسیم وجود دارد، اما محققان معتقد هستند که در صورت سبک
بودن خاک و کاهش ماده آلی و همچنین پا یین بودن غلظت پتاسیم در خاک )کمتر از 250
میل یگرم در کیلوگرم( می توان نسبت به مصرف نیم الی یک کیلوگرم سولفات پتاسیم به
ازاء هر درخت بارده اقدام نمود.
تمام کودهای فسفاته و پتاسه و یک سوم کود ازته را باید همراه با کو دآلی در زمستان
به زمین داد. یک سوم کود ازته پس از ریزش گلبر گها و یک سوم باقیمانده دو ماه بعد از
تقسیط دوم مصرف شود. به تجربه ثابت شد هاست که مصرف مقدار کمی کود ازته )ترجیحاً
بصورت محلو لپاشی به نسبت 5 در هزار( در اواخر فصل رویش باعث افزایش طراوت و
شادابی و رنگ میوه م یگردد. مقدار این کود نباید زیاد باشد، چون در آ ن صورت باعث
کاهش مقاومت درخت در مقابل سرما خواهد شد. مصرف کودهای گوگردی همراه با مواد
آلی در خا کهای آهکی و همچنین مصرف سولفات کلسیم)گچ(، در صورت بالابودن سدیم
خاک، نیز در بهبود شرایط تغذی های باغ انار مؤثر است. درختان انار علاوه بر عناصر غذایی
پر مصرف به عناصر میان مصرف و کم مصرف نیز نیاز دارند. حد مطلوب غلظت عناصر
غذایی در خاک با غهای انار نیز مطابق جداول شماره 3 م یباشد.

جدول شماره 3- حد مطلوب غلظت عناصر غذایی در خاک باغهای انار
عناصر غذایی حد مطلوب
کربن بیشتر از یک درصد
10 میل یگرم در کیلوگرم خاک - فسفر قابل جذب 15
200 میل یگرم در کیلوگرم خاک - پتاسیم قابل جذب 250
500 میل یگرم در کیلوگرم خاک - منیزیم قابل جذب 600
گوگرد قابل جذب بیشتر از 15 میل یگرم در کیلوگرم خاک
4 میل یگرم در کیلوگرم خاک - آهن قابل جذب 6
3 میل یگرم در کیلوگرم خاک - منگنز قابل جذب 5
1 میل یگرم در کیلوگرم خاک / روی قابل جذب 5
مس قابل جذب یک میل یگرم در کیلوگرم خاک
بر قابل جذب یک میل یگرم در کیلوگرم خاک
،./ 2، فسفر 15 / حد مطلوب عناصر غذایی در برگ انار به ترتیب برای نیتروژن 25
، 1، منیزیم 50 /. درصد و برای آهن 110 ، منگنز 40 ، روی 30 / 1، کلسیم 90 / پتاسیم 70
مس 10 و بُر 70 میلیگرم در کیلوگرم م یباشد. حد مطلوب عناصر غذایی در میوه انار برای
نیتروژن 170 ، فسفر 8، پتاسیم 260 ، کلسیم 3، منیزیم 3، آهن 30 /، منگنز 40 /.، روی
15 /.، مس 12 /. و بُر 15 /. میلیگرم در 100 گرم میوه تازه پیشنهاد گردیده است.
در صورت اعمال مدیریت تغذی های به گون های که شاخ صهای کیفی میو ههای تولیدی در
حد مقادیر فوق باشد، میو ههای تولیدی از کیفیت و بازارپسندی و قابلیت انبارداری مطلوب
برخوردار خواهد بود. برای دستیابی به حد مطلوب عناصر غذایی در خاکهای زیر کشت انار،
بطور عمومی مقادیر جدول شماره 4 برای مصرف در با غهای انار توصیه م یشود.
در روش محلو لپاشی هم می توان با غلظت 2 تا 5 در هزار پس از ریزش کامل گلبرگ ها
اقدام به محلو لپاشی نمود و چنانچه علائم کمبود بر طرف نشد، محلو لپاشی را تکرار
کرد. برای افزایش کارایی سولفات روی، توصیه می شود، کود اوره با غلظت 5 در هزار به
1
محلول کودی افزوده گردد.
جدول شماره 4- توصیه عمومی مصرف خاکی عناصر ریز مغذی برای باغهای انار
عنصر غذایی نوع کود
به ازاء هر درخت بارده
) هر چهار سال یک بار (
آهن
منگنز
روی
مس
سولفات اهن
سولفات منگنز
سولفات روی
سولفات مس
500-1000 گرم
150-250 گرم
500-1000 گرم
150-200 گرم
هرچند براساس بعضی گزارشات کاشت یونجه در بین ردیف های کاشت انار در تأمین
آهن و منگنز درختان انار مؤثر بود ه است، اما به دلیل افزایش نماتد مولد غده و سایر
بیمارگرهای مشترک، کاشت آن، حتی برای سا لهای اول احداث باغ، توصیه نم یشود.
تذکر:
با توجه به اختلاف شرایط اقلیمی و کیفیت آب مورد استفاده برای محلو لپاشی، ë
توصیه می شود، ابتدا محلو لپاشی بر روی یک درخت انجام شود و چنانچه پس از گذشت
72 ساعت علائم سوختگی بر روی برگ و میوه مشاهده نشد، محلو لپاشی در سطح
وسیع انجام شود.
با مشاهده علائم کمبود، درصد قابل توجهی از کاهش عملکرد برای همان سال ë
قطعی است. بنابراین باید قبل از ظهور علائم کمبود، با مدیریت و برنامه ریزی نیازهای
غذایی درختان انار تأمین گردد.
علائم ناشی از سرما و یخبندان زمستانه به صورت زردی، خشکیدگی سرشاخه ë
و معمولاً به شکل کمبود مواد غذایی بروز م یکند. تحت این شرایط با توجه به استرس
وارده به درخت و به منظور جلوگیری از تشدید خسارت از محلول پاشی روی اینگونه
درختان خودداری شود.
            -5 آفات، بیماریها، عوارض اقلیمی و علفهای هرز مهم انار
کرم گلوگاه، کرم به، شته انار، کنه قرمز پاکوتاه، سوسک چوبخوار، نمات دهای مولد
گره ریشه، ترکیدگی، سرمازدگی، آفتا بسوختگی تنه و سرشاخه و آفتا بسوختگی میوه،
مهمترین آفات، بیماریها و عوارض اقلیمی انار در ایران م یباشند. خوشبختانه با غهای انار
در ایران از هجوم سموم شیمیایی مصون مانده و برای کنترل آفات و بیماریهای انار تنها از
رو شهای غیر شیمیایی استفاده م یشود و میزان خسارت در با غهایی که توصی ههای فنی
را رعایت م یکنند، پایین است. ادامه این سیاست اصولی موجب مصون ماندن باغهای انار
و محیط زیست از خطرات سموم شیمیایی، بقاء دشمنان طبیعی آفات، حفظ بهداشت و
سلامت جامعه، تولید محصول ارگانیک و استمرار و گسترش صادرات انار خواهد شد.
در اینجا به اختصار به معرفی آفات، بیماریها، علفهای هرز و عوارض اقلیمی و
فیزیولوژیکی مهم و اقتصادی انار و راه های کنترل آنها می پردازیم.
5-1 - کرم گلوگاه انار
مهمترین عام ل ،Spectrobates ceratoniae Zeller کرم گلوگاه انار با نام علمی
کاه ش کم ی و کیف ی محصو ل انار و یکی از موانع مهم در افزایش صادرات انار م یباشد. ای ن
آف ت اولی ن بار در سا ل 1349 در با غها ی انار کاشمر مشاهد ه و با توجه به علائم اولیه آلودگی
ب ه کر م گلوگا ه انار موسوم شده است. میزان خسارت کرم گلوگاه انار تابعی از سال، رقم و
شرایط ب هزراعی باغ در هر منطقه م یباشد. بطور متوسط درصد خسارت کر مگلوگاه انار در
25 درصد محصول برآورد م یگردد. - کل کشور و در سالهای مختلف حدود 30
کرم گلوگاه انار، زمستان را به صورت لاروهای سنین مختلف در داخل انار، انجیر و
احتمالاً میزبان های آلوده ی دیگر که در زیر درخت ها ریخته و یا بر روی درخت باقیمانده و
یا در انبارها ذخیره شده اند، می گذراند. پروانه های زمستانه معمولاً تخم های خود را روی
میله و بساک پرچ مها و ندرتاً روی سطح داخلی کاسبرگ م یگذارند. دم میوه و شکاف های
ناشی از ترکیدگی میوه نیز از جمله ی محل های تخ مگذاری این ش بپره می باشند.
لاروهای سن یک پس از تفریخ، از سطح داخلی کاسبرگ تغذیه و از اواخر سن دوم
یا اوایل سن سوم لاروی با ایجاد سوراخ در محوط هی داخلی تاج به داخل میوه ی انار راه
یافته و ضمن ورود، عوامل متعددی از گروه قارچها، باکتریها و مخمرها را ب ه درون میوه
  انار انتقال می دهند. این پاتوژن ها قادرند در باغ و انبار موجبا ت گندیدگ ی و فساد سریع
یا تدریجی میوه انار را فراهم نموده و آ ن را از بین ببرند.
و پنسیلیوم )Aspergillus niger ( قارچ های جنس آسپرژیلوس ، بویژه دوده
مهمترین این بیمارگرها را تشکیل می دهند. در بیش از 90 درصد از موارد، کرم گلوگاه
انار ناقل عوامل بیمارگر به داخل میوه انار می باشد. بنابراین کنترل کرم گلوگاه می تواند
نقش کلیدی در کاهش پوسیدگی میوه انار در باغ و انبار داشته باشد. این حشره در
3 نسل داشته و زمستان را بصورت سنین مختلف لاروی در داخل میوه های انار - ایران 4
علائم آلودگی و خسارت کرم گلوگاه انار
باقیمانده روی درخت یا ریخته شده در پای درختان و یا در داخل سایر میزبا نها، از جمله
میوه های انجیر ب هسر می برد.
رو شهای کنترل کرم گلوگاه انار
براساس نتایج مجموعه کارهای تحقیقاتی و تجربیات مفید موجود، اجرای نکات زیر
م یتواند کرم گلوگاه انار را در زیر سطح زیان اقتصادی نگه داشته و کنترل قابل قبولی
روی حشره آفت در پی داشته باشد.
-1 اولی ن گام برای بهبود کمی و کیفی تولید و کنترل منطقی آفات و بیماریهای انار،
داشتن با غهایی است که از شرایط مطلو ب زراعی و باغی برخوردار باشند. در این رابطه
توصی ه می شود باغهای انار ط ی یک برنامة 5 سال ه اصلاح و باغ های رها شد ه و یا آنهایی
تخ مگذاری روی میله پرچم لارو کرم گلوگاه انار
شفیره کرم گلوگاه انار شب پره کرم گلوگاه انار
که تأمین حداق ل نیازهای زراعی و باغ ی، بویژه آب مناسب و مورد نیاز، برای آنها میسر
نیس ت، حذف و باغهای جدید با رعایت اصول فنی احداث گردد.
-2 دراحداث باغهای جدید و جایگزین یها، از ارقام مقاوم به کرم گلوگاه و یا ارقامی با حساسیت
کمتر استفاده شود. رقم ملس دانه سیاه یزدی برای شرایط استان یزد توصیه م یگردد.
-3 از کشت مخلوط درختان انار با سایر درختان میو ه و همچنین احداث باغ انار در
مجاورت درختانی مثل انجیر و پسته که میزبا ن کر م گلوگا ه انارهستند، خودداری شود.
-4 به منظور حمایت از دشمنان طبیع ی آفا ت و بیماریها، جلوگیری از طغیان کنه
پاکوتاه انار و سایر آفات بالقوه و حفظ بهداشت و محیط زیس ت، از هرگون ه سمپاشی
درختان انار اجتناب گردد.
-5 داخل تاج انارهای مرغوب گل اول، پس از خشک شدن پرچم )حدوداً در اواخر
خرداد( بوسیله دستگا ههای ساده موجود تمیز گردد.
-6 انارهای پوسیده و یا باقیمانده بر روی درخت یا ریخته شده در کف با غ بصورت
همگان ی و در فص ل زمستان )دی و بهمن ( جم عآوری و منهدم گردد.
-7 انارهای آلوده شده در طول فصل داشت، بویژه در نسل اول آفت، نیز جمع آوری
و معدوم گردد.
-8 به منظورتقوی ت پارازیتیسم طبیعی آفت ، مبارز ه بیولوژیک از طری ق تولید و
رهاسازی زنبور پارازیتوئید تریکوگراما با استفاد ه از سو شهای بومی و با رعایت نکات
فنی صورت گیرد.
زنبور8 تریکوگراما حذف پرچم
5-2 - کرم به
Euzophera bigella بر اساس تحقیق مهرنژاد و ابراهیمی ) 1372 ( کرم به با نام علمی
روی انار در مح لهایی که به عللی از قبیل شکستگی و هرس، پوست هی تنه یا شاخ هی درخت
زخمی شود، تخمگذاری م یکند و لارو از ناحی هی کامبیوم و قسمت زیری پوست تنه و شاخه
تغذیه کرده و در محل تغذیه یا زیر پوست کهای سایر قسم تهای تنه، شفیره م یشود.
این ش بپره در روی انجیر در محل شکا فها و تر کهایی که روی تنه و شاخه وجود دارد،
تخمگذاری م یکند و لارو از مسیر این شکا فها به زیر پوست نفوذ و فضولات ریز قهو های
رنگی در این محل مشاهده م یشود. در اثر تغذیه لاروها از ناحی هی کامبیوم و قسمت زیر
پوست، لک ههای تیره رنگ و خشکید های روی تنه و شاخه بوجود م یآید. با ادام هی فعالیت
آفت، قسم تهای آسی بدیده بتدریج گسترش یافته و به صورت پوست ههای نسبتاً بزرگی از
تنه و شاخه جدا م یگردد. در مناطقی که درختان انار و انجیر تواماً کشت شده باشند، تراکم
آفت روی انجیر به مراتب شدیدتر از انار است. فعالیت لاروها در زمستان کم و بیش ادامه
دارد و معمولاً لاروهای این حشره در تمام طول سال در زیر پوست تنه و شاخ هی درختان انار
و انجیر مشاهده م یشوند.
خسارت کرم به روی درخت انار
اخیراً فعالیت این ش بپره در انارستا نهای جدیدالاحداث از جمله انارستان مهریز
)استان یزد(، متعلق به کمیته امداد امام خمینی)ره( با خسارتزایی بالا مشاهده شده است.
تغذیه شدید لاروهای آفت از پوست و کامبیوم در ناحیه طوقه، باعث خشک شدن تمام یا
قسمتی از درختان جوان م یگردد. سرما و یخبندان شدید زمستان 86 نیز باعث متورق
شدن پوست تنه و طوقه گردیده و شرایط را برای فعالیت بیشتر آن مهیا نموده و در نتیجه
به حالت طغیانی در آمده است.
رعایت مراقبت های زراعی و پیشگیری از بروز استرس به درخت، در پیشگیری از
فعالیت این شب پره مؤثر می باشد. در صورتی که آفت به حالت طغیانی درآمده و خسارت
زیاد باشد، می توان با شستشوی محل فعالیت لاروها در ناحیه طوقه و تنه اصلی، بوسیله
محلول 2 در هزار یک سم فسفره، مثل دیازینون آنرا تحت کنترل درآورد. این محلول
سمی روی سایر آفات ناحیه طوقه و ریشه، مثل چوبخوارها و کرم سفید ریشه نیز مفید
خواهد بود. به گفته بعضی از همکاران کارشناس، شستشوی محل های فعالیت آفت، با
فشار زیاد آب خالص نیز در کنترل آفت مؤثر بوده است.
-5-3 شته انار
عموم یترین آفت درختان انار محسوب Aphis punicae شتة انار با نام علمی
می گردد و در بعضی از سال ها و در باغ های محصور که شرایط برای رشد و تکثیر آفت
فراهم باشد، موجب ریزش غی رطبیعی گ لهای اول انار در ابتدای فصل می گردد.
هرچند بعضی از باغداران در سطوحی محدود با استفاده از شت هکش اختصاصی پریمور
اقدام به کنترل این آفت م یکنند، اما با رعایت چند نکته ساده م یتوان از خسارت زیاد
آن جلوگیری و از مبارزه شیمیایی اجتناب کرد. توصیه م یشود پاجو شها ی انار را تا زما ن
جف تگیر ی و تخ مگذاری شت هها ی جنس ی در پا ی درختا ن حفظ نموده و حذف آنها را به بعد از
ای ن زما ن، ک ه در شرایط آب و هوایی استا ن یزد حداکثر پایا ن آذر ما ه م یباشد، موکو ل کرد.
همچنین باید از هرس پاجوش ها و نرک های درختان انار در فصل بهار خودداری و
زمان حذف آنها را تا اواسط تابستان به تاًخیر انداخت. استقرار کلنی های شته انار روی
اینها باعث مصون ماندن بقیه درخت می گردد.
-5-4 کنه قرمز پا کوتاه انار
مهمترین کنه ی خسارتزا در )Tenuipalpus punicae ( کنه قرمز پاکوتاه انار
باغهای انار می باشد. این کنه از شیره ی برگ و پوست میوه تغذیه و موجب ضخیم شدن
و زن گزدگی برگها م یگردد. در صورت حمله شدید، برگ های درختان انار در خارج از
فصل ریزش می کنند. تغذیه آفت از پوست میوه هم موجب خشک شدن پوست و پیدایش
سمت راست برگهای آلوده - سمت چپ برگهای سالم
لکه های قهوه ای سوخته و برنزه شدن پوست میوه انار می گردد. دانه های این میوه ها،
ک مآب و ب یمزه است و به نظر م یرسد، این کنه در ترکیدگی میوه انار نیز مؤثر باشد.
معمولاً در با غهایی که از سموم شیمیایی دور بوده اند، خسارت کنه انار بسیار ناچیز
بوده و نیازی به مبارزه ندارد. آبیاری منظم و جلوگیری از کاهش شدید رطوبت نسبی باغ،
با حفظ یک پوشش نرم از علفهای هرز در کف باغ، نیز در کنترل این جانور مؤثر است. بر
اساس یک تجربه عملی محلول پاشی درختان آلوده با محلول 25 /. در هزار مایع شوینده
ریکا در کنترل آفت مؤثر بوده است.
-5-5 سوسک چوبخوار درختان انار
عامل ثانویه )Chrysobothris parvipunctata ( سوسک چوبخوار درختان انار
و تشدید کنند هی عارضه سبزخشکی و یا زردخشکی تنه و سرشاخه های درختان انار
می باشد. این حشره، آفت درختان میو هی سردسیری است و برای اولین بار از روی انار
توسط نگارنده گزارش گردیده است.
سرهاونی( م یباشند که انداز هی ( Buprestidae لاروهای آفت به رنگ کرم تا زرد و از تیپ
آنها به بیش از 3 سانتیمتر م یرسد. حشرات کامل آفت با بالپو شهایی به رنگ قهو های و نقاط
سفید رنگ فر ورفته، حدود اواسط بهار ظاهر م یشوند. این سوس کها بسیار فعال بوده و پس
از مقداری تغذیه از باف تهای نازک، بر روی شاخ ههای درختان ضعیف تخمگذاری م یکنند.
لاروهای آفت در طول تابستان و اوایل پاییز در زیر پوست درخت فعالیت دارند. شاخ هها
و تن ههای آلوده بتدریج ضعی فتر شده و در صورت آلودگی شدید در فصل تابستان سبز
خشک و یا زرد خشک م یشوند. این آفت در شرایط عادی توسط حشرات مفید تحت کنترل
م یباشد. بهتری ن رو ش کاه ش جمعی ت این آفت ، اعما ل مدیری ت صحی ح و رعای ت مسائ ل
ب هزراعی، بویژه رعایت دور آبیاری و بهداشت عمومی باغ م یباشد.
-5-6 نماتد مولد غده ریشه انار
انار یک ی از گیاها ن حسا س نسب ت ب ه گون هها ی مختلف نماتدهای مولد غده
م یباشد. خسار ت نماتدها ی مولد غد ه ریش ه رو ی درختا ن انار )Meloidogyne spp.(
بصور ت توق ف رشد، ضع ف عموم ی، زرد ی برگها، ریز ش برگها ی فوقان ی، لخ ت شد ن سرشاخ هها
و خش ک شد ن تدریج ی آنها، غد ها ی شدن توا م با پوسیدگ ی عموم ی ریش ه، ظاهر شد ه و
درختا ن را فراه م م یآورد. درختان آلوده به )Decline( موجبا ت زوا ل و یا مر گ تدریجی
این آفت از استر سهای محیطی مثل سرمازدگی خسارت بیشتری م یبینند.
با اینکه دامنه ی انتشار نماندهای مولد غده در باغات انار وسیع است، اما قدرت ریشه
زنی زیاد درختان انار و هرس ریشه که معمولاً همراه با شخم زمستانه انجام م یشود، از
شدت خسارت این آفت کاسته است و لذا باغدار از این بابت گله چندانی ندارد. با این
حال نباید خسارت مستقیم و غیرمستقیم این آفت را نادیده گرفت.
-5-7 ترکیدگی میوه انار
ترکیدگی میوه، مهمترین ناهنجاری
فیزیولوژیک و خسارتزای انار در ایران
محسوب می شود. در بعضی از مناطق و
بویژه روی ارقام حساس، ترکیدگی میوه،
بعد از کرم گلوگاه، بیشترین خسارت را
به باغداران وارد می سازد. کم آبی، نامنظم
 بودن دور آبیاری، وجود رقم حساس، اختلاف درجه حرارت شب و روز و سرمای زودرس
پاییزه، بویژه اگر توأم با ریزش باران باشد، عوامل اصلی در ایجاد عارضه ترکیدگی میوه ی
انار می باشند.
استفاده از ارقام مقاوم، رعایت دور آبیاری، تغذیه متعادل باغ انار و برداشت به موقع
محصول مهمترین راهکارهای کنترل این عارضه می باشد. استفاده از بعضی از هورمونها
مثل اسید جیبرلیک و یا مواد ضد تعرق گیاهی نیز برای کاهش خسارت ترکیدگی انار
توصیه شده است.
-5-8 آفتاب سوختگی میوه
آفتاب سوختگی میوه از عوارض رایج در مناطق کشت و کار انار م یباشد. در مواردی
میزان خسارت آفتا بسوختگی از خسارت کرم گلوگاه نیز بیشتر است. ای ن عارض ه باع ث
کاه ش مرغوبیت و بازار پسند ی میوه م یگردد.
پوست میو ههایی که در معرض تابش مستقیم
نور آفتاب قرار م یگیرند، در اثر شدت تابش
سوخته و سیاه م یشود. آب دان هها تبخیر
شده و فقط هست هها باقی م یمانند. در صورت
شدت عارضه ممکن است میوه انار غیرقابل
استفاده گردد. این میو هها معمو لاً دچار
ترکیدگی نیز م یگردند.
برای کنترل این عارضه علاوه بر سعی
در انتخاب رقم مقاوم، لازم است با در نظر
گرفتن فاصله مناسب کاشت ، انجام هرس
اصولی و رعای ت جه ت مناسب ردیفهای
کاشت ، از قرار گرفتن میو ه در معرض تابش
مستقیم خورشید جلوگیر ی بعمل آورد. تغذیه صحیح، آبیاری منظم و مدیریت درست
علفهای هرز کف باغ ) حفظ یک پوشش ملایم علفهای هرز در کف باغ( از دیگر راههای
کاهش خسارت آفتا بسوختگی میوه انار م یباشد.

5-9 - آفتاب سوختگی تنه و سرشاخه
در اثر تابش مستقیم آفتاب روی تنه و
سرشاخه های درختان انار، بویژه در سمت
آفتاب گیر، پوست از بین رفته، متورق شده و از
قسمتهای چوبی جدا می گردد. معمولاً پوست در
قسمتهای سایه )سمت شمال تنه( سالم می باشد.
شاخه ها و تنه های مبتلا، سبز خشک یا زرد خشک می شوند.
اما ریشه ها سالم هستند.
خسارت این عارضه بر روی تنه های شی بدار، بخصوص
اگر شیب رو به جنوب باشد به دلیل تابش عمود یتر خورشید
شدیدتر می باشد. حمل هی حشرات چوبخوار و پوستخوار بویژه
)Chrysobothris parvipunctata ( سوسک چوبخوار انار
نیز موجب تشدید عارضه می گردد.
رنگ آمیزی تنه و سرشاخ ههایی که در معرض
تابش مستقیم آفتاب قرار گرفته اند به وسیله ی
مواد سفید رنگ بی اثری مثل مخلوط گل سفید
)نوعی رس( و آرد جو قادر است از شدت تابش و
در نتیجه از ایجاد خسارت بطور کاملاً معنی داری
جلوگیری نماید.
5-10 - سرما زدگی
سرمازدگ ی از جمله عوام ل مهم خسارتزا ی با غها ی انار م یباشد. اصولاً سه نو ع سرم ا
به درختان انار خسارت وارد م یسازد. یک ی سرما ی دیرر س بهار ه ک ه باع ث خش ک شد ن
جوان هها و حت ی سرشاخ ههای درختا ن انار شده و در نتیج ه در آ ن سا ل محصو ل قاب ل توجه ی
عاید نخواهد شد )مشابه سرمای بهار 84 در استان یزد(. دیگری سرما ی زودر س پاییز ه
است که اثرات آن در بهار یا تابستان سال بعد، بصورت زردخشک شدن یا سبزخشک
شدن درختان انار ظاهر م یگردد )مشابه سرمای زودرس پاییز 66 در استان یزد( و بالاخره
سرما و یخبندان شدی د در فصل زمستان که در آن درجه حرارت به پایی نتر از حد تحمل
درخت انار افت م یکند. این سرما و یخبندان در د یماه 86 در بسیاری از مناطق انارکاری
کشور، از جمله استان یزد، رخ داد. عوارض این سرما بصورت خشکیدگی کامل قسم تهای
هوایی، خشکیدگی سرشاخ هها، زردی، عدم گ لدهی و ریزش گل و برگ بروز م یکند.
خسارت سرمازدگی بهاره
خسارت سرمازدگی زمستانه )یخ زدگی(
در اکثر سرمازدگ یها، ریشه درختان سرمازده سالم است و در همان سال و سالهای بعد
پاجوش زیادی تولید م یکند. درختان مسن از سرما بیشتر خسارت م یبینند. در حالتی که
تاج درخت آسیب کلی دیده و رشد رویشی متوقف شده است، باید بلافاصله بعد از اطمینان
از رفع خطر سرمای دیررس بهاره، نسبت به ک فبر نمودن باغ اقدام نمود. محل برش باید تا
حد ممکن روی خاک باشد تا فقط پاجو شها فعال شوند. با غهای ک فبر شده به آبیاری منظم
نیاز دارند ولی در این مرحله نیازی به مصرف کودهای خاکی نیست.
استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل به سرما، تاخیر در انجام هرس پاجو شها، تقویت باغ و
قطع آبیاری با غهای انار بلافاصله بعد از برداشت محصول به منظور تسریع در رکود درخت
از جمله توصی ههای کلی است که م یتواند از شدت خسارت سرما روی انار بکاهد.
-5-11 علفهای هرز باغهای انار
سس درختی، گل جالیز، چسبک، پیچک، مرغ، تلخه، خارشتر، خرفه، سلمک، تاج
خروس، خاکشیر، قاصدک، یونجه باغی، علف هف تبند، شا هتره، مچه، کاهو وحشی،
خسارت سس روی درختان انار
شیرین بیان، تاجریزی، جو موشی، بارهنگ، اویارسلام و خارخسک از مهمترین علفهای
هرزی هستند که معمولاً در باغهای انار دیده م یشوند.
اکثر انارکاران عل فهای هرز باغ خود را از طریق شخم سطحی، یا با داس یا بیل
می زنند. ولی اخیراً به دلیل بالابودن هزینه های کارگری، تعدادی از باغداران اقدام به
کنترل شیمیایی علف های هرز باغ با استفاده از عل فک شهایی مثل رانداپ، تو- فور-
دی، و پاراکوات می کنند.
هرچند کنترل علفهای هرزی مثل سس، گل جالیز، خارشتر، خارخسک، مرغ و پیچک
در باغ های انار ضروری است، اما وجود یک پوشش ملایم از علف های هرز یکساله مثل
علف باغی باعث کاهش تبخیر، افزایش رطوبت نسبی و طراوت باغ و کاهش خسارت
آفتا بسوختگی و خشک شدن پوست میوه انار می گردد. لذا توصیه می شود از لخت
کردن کامل سطح باغ انار پرهیز گردد.
-5-12 سایر آفات و بیماریهای انار
کرم سفید ریشه، پروانه گلخوار، سوسک های میو هخوار، مگس سفید، انواعی از
شپشک ها، کنه ها و شته ها، پوسیدگی خشک، سفید شدن دانه و سیاه شدن دانه از دیگر
آفات و عوارضی است که به درختان انار در ایران خسارت می زند. اخیراً نیز فعالیت کرم
خراط روی درخت انار گزارش شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر به کتاب آفات و
بیماریهای انار نوشته مؤلف مراجعه فرما یید.

     soil solarization  
بیماریهای خاکزی و آفات خسارات بسیار زیادی را در زمینهای کشاورزی و محصولات کشاورزی در دنیا بوجود می آورند.در مورد گیاهان جالیزی و میوه ها و … برخی از بیماریهای خاکزی علفهای هرز و نماتد بطور نسبی با آفتکش ها، قارچکش ها و علف کشها در خاک کنترل شده اند مانند متیل بروماید کلر، کلرین و... .

اما استفاده از ضدعفونی کننده های خاک برای کنترل آفات همیشه آثار زیانباری برروی جانوران و انسان داشته است و باعث شده که علاوه بر هزینه بالا و پیچیده بورن روشهای آفت زدایی اثرات سمی مهم برروی گیاهان و خاک بجا بگذارد.

Soil solarizationیک روش غیر شیمیایی است که بسیاری از آفات و پاتوژنهای خاکزاد را کنترل می کند. از این تکنیک ساده انرژی حرارتی خورشید جذب میشود و تغییرات فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیک در خاک بوجود می آید. صفحات پلاستیکی شفاف از جنس پلی اتیلن برروی سطح خاک مرطوب در ماههای گرم تابستان گذاشته می شود و درجه حرارت خاک را به سطحی می رساند که برای بسیاری از پاتوژنهای خاکزاد گیاهی و بذر علفهای هرز و نماتدها و جوانه های گیاهان انگل و کنه های ساکن در خاک کشنده است.

این روش برای گیاهان جالیزی و یکساله بهترین نتایج بهتری را داشته است. هرچه کرت بزرگتر باشد کنترل مؤثرتر است.

Soil solarizationشامل 5 مرحله می باشد که می بایست همه را بدقت و بترتیب انجام دهیم.که شامل مراحل زیر است:

1-آماده سازی خاک

اولین گام در انجام فرایند soil solarizationشخم زدن بستر زمین و آماده سازی آن برای کشت می باشد تا بعد از عملیات soil solarization از تغییر دادن و بهم زدن خاک جلوگیری شود.

2- آبیاری خاک

خاک باید بخوبی آبیاری شود و چون باعث می شود که ارگانیسمها به حرارت حساس تر شوند و به علاوه رطوبت باعث میشود که گرما سریع تر و در عمق بیشتری در خاک نفوذ کند.

3- کندن شیار ( گودال )

می بایست یک گودال به عمق 8-6 اینچ دور تا دور محیط کرت خود حفر کنیم که برای قرار دادن لبه های پلاستیک درون آن مورد استفاده قرار میگیرد.

4- پوشاندن

سطح خاک را با پلاستیکی که توسط اشعه uv تشعشع دید دارد ، می پوشانیم. این پلاستیک ها می بایست شفاف باشند ( نه سیاه و نه رنگی ) و دارای ضخامت 4-1 متر می باشند. پلاستیک بمدت 8-4 هفته در گرمترین ماههای تابستان در محل مورد نظر می بایست قرار گیرد.

میزان موفقیت soil solarization بستگی به میزان درجه حرارت خاک و میزان تشعشع دارد.

5-بر داشتن پلاستیک وکشت

پس از اینکه کرت ما بمدت 8-4 هفته در معرض تشعشع خورشید قرار گرفت می توان سطح پلاستیکی را برداشت . برداشتن پلاستیک باید با دقت خاص و بدون آسیب زدن به خاک همراه باشد . هیچگاه خاک را دوباره شخم نزنیم زیرا باعث می شود بذرهای گیاهان هرز و ارگانیسمهای بیماریزا که در اعماق زمین بوده اند و تحت تا ثیر حرارت قرار نگرفته اند دوباره کرت را آ لوده کنند . به همین دلیل است که آماده سازی خاک و اضافه کردن کودهای شیمیایی و یا قرار دادن تجهیزات سیستم های آبیاری باید قبل از پو شاندن سطح زمین بوسیلة پلاستیک صورت گرفته باشد رها سازی پلاستیک در محیط باعث الوده سازی محیط زیست میشود .

فاکتورهای مؤ ثر در میزان موفقیت :

مشخصات خاک مانند رنگ خاک ، ساختار و عمق تا ثیر زیادی بر روی soilsolarizationدارند. خاک تیره گرمای بیشتری را نسبت به خاک روشن جذب می کند . خاکهای دارای خلل و فرج باعث می شود حرارت بخوبی از خاک عبور داده شود و حرارت به اعماق نفوذ کند .

فواید انجام soil solarization برای کنترل بیماریها:
انجام دادن soil solarization در ماههای ژوئن یا ژولای درجه حرارت خاک را تا 140 درجه فارنهایت در دو اینچی و 102 فارنهایت در 18 اینچی بالا می برد . در نتیجه بسیاری پاتوژنهای بیماری زا حتی در عمق 18 اینچی از بین میروند .

افزایش رشد گیاه:

در مناطق   کنترل شده ،گیاهان معمولاً سریعتر رشد می کنند و برگهای بیشتری، با کیفیت تری از نظر ظاهر بوجود می آورند.

این پدیده را میتوان به از بین رفتن پاتوژنها و علفهای هرز نسبت داد اما تا اندازه زیادی غیر قابل توجیه مانده است.برای مثال زمانیکه از هر نوع آفتی عاری است، اگر پدیده Soilsolarization انجام شود باز هم رشد قابل ملاحظه ای در گیاه مشاهده میشود.
یک توجیه نسبی برای این پدیده را می توان به ترکیب چند مکانیسم ارائه داد:

1- به دلیل اینکه زمانی که پاتوژنهای اصلی کنترل می شوند. پاتوژنهای غیراصلی و کوچک هم کنترل می شوند.

2- در خاکی که کنترل  شده ،برخی از مواد مغذی قابل حل در آب مانند نیتروژن ، کلسیم (ca++ ) ، NH4,NO3) ),منیزیم( mg++ )‌افزایش می یابد و بمقدار بیشتری در دسترس گیاه قرار میگیرد.

3- برخی از میکروارگانیسم های سودمند مانند قارچهای mycorrhizal و Trichoderma sp. و اکتینومیست ها و برخی از باکتری های مفید طی فرایند soil  زنده می مانند و سریع وارد خاک می شوند که این علاوه بر از بین بردن پاتوژنها باعث افزایش تحریک رشد گیاه می شود.