(Calcium) کلسیم 

حرکت کلسیم در آوند چوب همراه با آب می باشد و حرکت آن بسیار بطئی و از برگ های پیرتر به سمت برگهای جوان است . وقتی منبع کلسیم قطع و یا کم باشد علایم کمبود ابتدا در قسمت هایی بالایی و نوک بوته ظاهر می شود . همانطور که می دانیم کلسیم نقش حائز اهمیتی درساختمان و حفظ پایداری سلولهای گیاهی دارد . علایم کمبود کلسیم در خیار به ندرت است اما بایستی گفت در رطوبت بالای گلخانه که تعرق به حداقل می رسد حرکت آب و به همراه آن کلسیم در آوندهای گیاه تحت تأثیر واقع می شود.

در مراحل اولیه کمبود کلسیم نقاط سفیدرنگ و شفاف بر روی نوک و مابین رگبرگ ها ظاهر میشود همچنین کلروز یا زردبرگی بین رگبرگی نیز معمول می باشد، در حالیکه رگبرگ ها سبز باقی می مانند بوته ها رشدشان متوقف شده و میان گره در قسمت جوانه انتهایی دارای فاصله کوتاه هستند .

برگ های جوان کوچک می مانندبطوریکه حاشیه شان به سمت بالا می پیچند . و برگهای پیر تربرعکس به سمت پائین پیچیدگی پیدا می کنند . در حالت شدید دمبرگ ها شکننده می شوند و برگ ها به راحتی جدا می شوند . گل ها به میوه تبدیل نمی شوند و در نهایت مریستم انتهایی دچار مرگ میشود.

ریشه ها در صورت کمبود کلسیم ضعیف باقی مانده کلفت و ضخیم و کوتاهتر از حالت نرمال می شوند. ریشه ها قهوه ای رنگ شده و دارای ریشه های موئین کمتری هستند.

میوه های کوچک و بی مزه معمولاً در منطقه انتهایی میوه بدشکل می شود . برهمکنش های متقابل و ناسازگار کلسیم با سایر عناصر کاتیونی مثل پتاسیم یکی از علتها است . کمبود کلسیم می تواند در خاکهای آهکی که در آن ترکیبات کلسیمی فراوان است نیز اتفاق بیافتدچرا که مکانیسم جذب وانتقال آن در گیاه در فراهمی آن حائز اهمیت میباشد . در مواقعی که شستشو و سبکی خاک هر دوباعث از دست رفتن ذخایر کلسیم می شوند نیز کمبود رخ میدهد . در بسترهائی مثل پیپت یا در سایرکشتهای غیرخاکی وقتی که محلول غذایی حاوی کلسیم کافی نیست کمبود کلسیم محرز است.

غلظت مطلوب کلسیم در بافت گیاه حدود1/5 درصد بر حسب وزن خشک در برگهای جوان حداقل با 5 سانتی متر سطح برگ می باشد یا به عبارتی 5 درصد در برگهای کاملاً بالغ حدوداً برگ سوم تا پنجم از بالای بوته خیار کمبود کلسیم در غلظتهای پائین تر از 5/0 درصد بر حسب وزن خشک در برگهای جوان رخ می دهد.

روش برطرف کردن کمبود کلسیم

به منظور بر طرف آردن سریع کمبود کلسیم، محلول پاشی با کود نیترات کلسیم با غلظت 5/2در هزار توجیه دارد . روش مطمئن و پایدار جلوگیری از کمبود کلسیم عبارتست از شناخت علل این پدیده و برطرف آردن آن می باشد . گاهی اوقات پائین آوردن رطوبت نسبی گلخانه و تسهیل مکانیسم تعرق به راحتی مشکل را حل می کند.

( Magnesium ) منیزیم

معمولاً کمبود در خاکها به علت بالابودن پتاسیم و در اثر مصرف زیاد کود پتاسیم یا کلسیم در محیط می باشد . کمبود همچنین در کشت های غیرخاکی اتفاق می افتد هنگامیکه میزان منیزیم به اندازه کافی در محلول غذایی تأمین نشده باشد یا سایر کاتیونها مثل کلسیم یا پتاسیم دارای غلظت بالایی باشد.

مسمومیت منیزیم

سوختگی حاشیه برگها بر روی برگ های تیره که به ندرت مشاهده می شود . علایم سمیت منیزیم در کشتهای غیرخاکی هنگامیکه مشاهده می شود که غلظت منیزیم در نسبتهای بسیار بالایی برسد. غلظت مطلوب منیزیم در بافت گیاه حدود5/0تا7/0درصد در برگهای جوان  10 سانتی متر قطر. می باشد اما در برگ کاملاً بالغ 5/ 0 تا  تا 2 درصد می باشد.

علائم کمبود منیزیم

کمبود منیزیم خود را ابتدا با نقاط لکه ای کلروز و سپس در صورت شدت با قهوه ای شدن این لکه ها برروی سطح برگ های خیار نشان می دهد . لکه ها یا نقاط زردرنگ ابتدا در فاصله مابین رگبرگ ها ظاهر می شوند در حالیکه رگبرگها سبز باقی می مانند . حاشیه های سبزرنگ برگ ها حتی در حالات کمبود شدید نیز سبز باقی می ماند . کمبود وقتی خود را نشان میدهد که غلظت منیزیم در برگهای جوان به پائین تر از 35./درصد برسد.

روش برطرف کردن کمبود منیزیم

افزایش محلول پاشی کودهای منیزیمی یکی از راههای سهل الوصول رفع کمبود است اما راه اساسی مصرف کود سولفات منیزیم به میزان مورد نیاز در هنگام کاشت می باشد. چرا که بهترین راه تامین منیزیم از طریق ریشه ها می باشد.

( Sulphur) گوگرد

معمولاً به واسطه مصرف کودهای با بنیان سولفاته مثل سولفات پتاسیم یا سولفات آمونیوم کمبود آن به ندرت اتفاق می افتد . استفاده یا مصرف بیش از حد گوگرد باعث افزایش شوری محیط کشت خاک یا غیرخاکی می شود و می توان باعث کاهش جذب مولیبدن گردد.

Micronutrients) ) عناصر میکرو

خیار گلخانه ای به عناصر غذایی کم مصرف به مقدار ناچیزی نیاز دارد اما این عناصر بایستی در دسترس گیاه قرار گیرند . آهن، منگنز، روی، بور، مس، مولیبدن و کلر به ترتیب جزو عناصر ضروری هستند که در تغذیه گیاه مؤثرند . اما مقادیر بیش از نیاز عناصر کم مصرف می تواند باعث ایجاد مسمومیت و اختلال در فعالیت گیاه به وجود آورد . بنابراین مصرف صحیح کودهای معدنی یا با بنیان آلی اهمیت بسزایی دارد.

 (Iron) آهن

مقدار بسیار کمی از آهن برای ساخته شدن کلروفیل اساسی ترین ماده برای انجام عمل فتوسنتز در گیاه کافی است. آهن مثل برخی عناصر دیگر تحرک بسیار کمی دارد. علائم کمبود آهن شبیه علائم کمبود منیزیم است اما معمولاً بر روی برگهای بسیار جوان انتهایی بوته ظاهر می شود بخصوص برگهایی که به سرعت باز شده و شکل می گیرند . بنابراین ابتدا جوانترین برگهای باز شده به رنگ زرد -سبز و یا زرد در آمده اما رگبرگ ها سبز باقی می ماند . سپس زردبرگی حتی قسمتهای رگبرگ را نیز در بر می گیرد این کمبود در حالت پیشرفته برگها را به رنگ زرد لیموئی و حتی سفید در می آورد (معمولاً حالت زرد لیموئی و رنگ سفید در کشت های هیدروپونیک که پ هاش محلول غذایی شدیداً به بیش از 8 افزایش می یابد اتفاق می افتد ). در این وضعیت رشد شاخسارها متوقف شده و جوانه انتهایی بوته خیار از بین می رود و حالت نکروزه و پوسیدگی بر روی برگها ظاهر می شود بطوریکه می توان گفت کلروفیل یا سبزینه گیاه کاملاً تخریب شده است . این در حالی است که شاخه های فرعی و میوه های خیار نیز علایم کمبود را نیز نشان می دهند.

در بیشتر مواقع با بروز کمبود کلسیم، کمبود آهن نیز مضاعف می شود . از علل بروز کمبود آهن تنها میزان کم این عنصر در خاک نمی باشد بلکه بالا بودن پ هاش در محیط ریشه، یا بالا بودن غلظت منگنز، شرایط تهویه نامناسب غرقاب شدن ،پایین بودن دمای بستر کشت، سنگینی بافت خاک و مرگ ریشه ها می تواند باعث ظهور علائم مشابه آمبود آهن شود.

در این م واقع معمولاً با افزایش اکسیژن محیط ریشه، بهبود وضعیت ساختمان و بافت خاک،مناسب کردن آبیاری و هوادهی در محلول غذایی یا محیط ریشه و از همه مهمتر بهبود وضعیت تعرق و تنفس گیاه باعث حل مشکل می گردند.

مسمومیت آهن

بالا بودن غلظت آهن در خاک خود را به شکل کمبود منگنز  آشکار می نماید که در حقیقت به واسطه اثرات رقابتی بین دو عنصر در محیط ریشه ظهور می یابد. غلظت مطلوب آهن در گیاه حدود 100 تا 300 میلی گرم در کیلوگرم بر حسب وزن خشک است این نمونه گیری بایستی از برگ های کاملاً باز شده پنجمین برگ از بالا انجام گیرد. علایم کمبود آهن وقتی ظاهر می شود که غلظت آهن زیر 50 میلی گرم در کیلوگرم باشد اگر چه زرد برگی و کلروز آهن حتی وقتی غلظت آهن کل در گیاه بیشتر از 100 میلی گرم در کیلوگرم است هم اتفاق می افتد که علت آن غیر فعال بودن آهن به صورت فیزیولوژیکی است.

اصلاح کمبود آهن

وقتی که منابع آهن و یا به عبارتی غلظت آهن در محیط کم باشد می توان با اضافه کردن نمکهای معدنی آهن مثل سولفات آهن کمبود را برطرف نمود . اما در شرایط پ هاش بالا که در خاکهای آهکی غالب می باشد. اضافه کردن کلات آهن با بنیان EDDHA کارایی بیشتری خواهد داشت . اضافه کردن 5 تا 10 گرم بر مترمربع کلات آهن و یا محلول پاشی با غلظت یک در هزار کلات آهن بابنیان Fe-EDDHA مؤثر خواهد بود بنیان EDTA آهن نیز در محیطهای بدون خاک که پ هاش کنترل شده می باشد  با غلظت2 / 0 گرم در لیتر مؤثر است.

بنابراین بهترین حالت در مواجه با کمبود آهن برطرف کردن مشکل جذب و فعالیت آهن در خاک و گیاه می باشد نه اضافه کردن غلظت آهن در محیط کشت ، چرا که این امر سبب بروز مسمومیت آهن می شود . مسئله حساسیت ریشه ها به بنیان های کلات بخصوص در خیار جدی است، بنابراین نبایستی بیشتر از حد مجاز توصیه شده مورد استفاده قرار گیرد . این مسئله نیز برای محلول پاشی با بنیان های EDTA نیز صادق است . بنابراین از محلول پاشی های مکرر بایستی خودداری شود چرا که نمکها در روی برگ تجمع یافته و ایجاد سمیت می کند.بهترین راه حل افزایش و تسهیل شرایط جذب و کاهش خطر سوختگی نمک می باشد . محلول پاشی نمک های عناصر بایستی در شرایط ابری یا بعدازظهر صورت گیرد . در شرایطی که پوسیدگی ساقه شایع می باشد بهترین روش برای محلول پاشی، اسپری کردن محلول از قسمت بالا روی بوته ها است تا ساقه زیاد خیس نشوند.

( Manganese) منگنز

منگنز بسیار کم مورد نیاز است . برای فعال کردن چندین آنزیم مختلف در گیاه، این آنزیم ها بیشترافزایش دهنده فتوسنتز و هورمون اکسین است . بدون منگنز، پراکسید هیدروژن در سلول تجمع یافته و باعث آسیب آنها می شود. همانند آهن، منگنز نیز غیرمتحرک در گیاه می باشد.

کمبود منگنز با کمبود آهن اشتباه می شود چون علائم بسیار مشابه است . بایستی گفت علایم کمبود منیزیم بیشتر در برگها شکل می گیرد . تشخیص ناهنجاریهای تغذیه ای هنوز ساده نیست برای اینکه علائم کمبود آهن، کمبود منگنز و مسمومیت آهن مشابه است.

مشخص ترین علایم کمبود منگنز در مقایسه با کمبود آهن این است که گرچه در کمبود آهن حاشیه و رگبرگ های میانی در حالت پیشرفته به رنگ سبز کم رنگ یا سبز – زرد و یا زرد در می آید. در کمبود منگنز رگبرگ ها سبز باقی می ماند.

کمبود منگنز همچنین تولید نکروتیک روی برگ می نماید. در حالت خیلی پیشرفته کل برگ به جز رگبرگ های اصلی زرد می شوند که نقاط فرورفته سفیدرنگ بین رگبرگ ها توسعه می یابد. کمبود منگنز در خاکهای آهکی مثل شرایط ایران بسیار شایع است و در کشتهای بدون خاک یا هیدروپونیک وقتی محصول غذایی فاقد منگنز باشد حادث می شود.

مسمومیت منگنز

مسمومیت منگنز شامل ایجاد لکه های زرد و سبز کم رنگ بین رگبرگ هاست که بر روی برگ های اولیه پیرترظاهر می شود . سپس رگبرگها به شکل قرمز – قهوه ای در می آید و تعدادی نقاط ارغوانی رنگ بر روی ساقه ها ظ اهر می شود و رگبرگ ها زیر سطح برگها نیز چنین علائمی نشان خواهند داد مسمومیت منگنز معمولاً بدنبال بخاردهی و ضدعفونی خاک به وجود می آید که بیشتر در خاکهای اسیدی و در مواقعی که حرارت دهی با دمای زیاد صورت می گیرد حاصل می شود.

غلظت مطلوب منگنز گیاه در برگ های جوان حدود 30- 60میلی گرم در کیلوگرم بر حسب وزن خشک است و در برگ های پیر حدود 250- 100 می باشد .

وقتی که غلظت منگنز زیر 50 میلی گرم در کیلوگرم باشد علائم کمبود ظهور می کند و یا اثر خود را با کاهش عملکرد نشان می دهد وقتی غلظت به زیر 12- 15میلی گرم در کیلوگرم می رسد علائم کمبود به طور کلی در بوته ها دیده میشود. علایم مسمومیت وقتی که غلظت منگنز به حدود 500 تا 800 میلی گرم در کیلوگرم و بیشتر می رسد ظاهر می شود و اگر غلظت به حدود -2000-5000 میلی گرم در کیلوگرم برسد باعث کاهش عملکرد خواهد شد.

روش برطرف کردن کمبود

علائم کمبود بلافاصله با محلول پاشی سولفات منگنز با غلظت حداکثر 2 در هزار برطرف می شود بایستی توجه داشت غلظت منگنز در محلول غذایی حدوداً بایستی 05/0 میلی گرم در لیتر باشد.

در خاک مصرف سولفات منگنز در حدود 50 گرم در مترمربع در صورت مساعد بودن پ هاش خاک این عنصر را تأمین خواهد کرد.