صلاح کننده خاک:

نیاز به اصلاح و شستشو اساسا مبتنی بر شوری خاک، درصد سدیم قابل تعویض (ESP)، کربنات و بی کربنات محلول در آب، بافت و رس های موجود در خاک می باشد. بافت و مینرالوژی خاک بر مقدار سدیمی قابل تعویض و مقدار آب مورد نیاز برای شستشوی خاک تأثیر می گذارد. اگرچه برای خاک EPS برابر 15 نقطه بحرانی می باشد ولی این عدد برای خاک های شنی و مناطقی که دارای آب شور هستند قابل قبول است. در صورتی که ESP خاک حدود 10-7 و یا کمتر از این مقدار باشد، نفوذپذیری خاک کاهش می یابد بویژه زمانی که نمک موجود در آب آبیاری کم باشد و نسبت رس های متورم شونده در خاک کمتر از 2:1 باشد.

کاربرد مقدار مناسبی از اصلاح کننده و شستشوی خاک به منظور انتقال نمک های محلول سدیمی تعویض شده به پایین منطقه ریشه، اساس احیای خاک را تشکیل می دهد. معمولا اصلاح کننده های تولید کننده اسید برای خاک های آهکی مناسب هستند ولی برای خاک های غیر آهکی بهتر است از نمک های خنثی استفاده شود. برای انتخاب اصلاح کننده مناسب باید اطلاعات کافی در مورد مقدار آهک موجود در خاک وجود داشته باشد. ملاحظات اقتصادی را هم باید برای انتخاب اصلاح کننده در نظر گرفت. علاوه بر این تفاوت های اساسی که مواد مختلف با یکدیگر دارند مثل تفاوت در زمان بکار بردن آن ها، ابزار مورد نیاز برای بکار بردن آن ها، و همچنین نوع کشت و کیفیت آب آبیاری بر انتخاب نوع اصلاح کننده در نظر گرفته شود.موادی که برای اصلاح خاک بکار می روند شامل موارد زیر می باشد.

بالا

ژیپسم :

حلالیت، اندازه ریز ذرات، و درجه خلوص ژیپسم، خواصی هستند که بر مؤثر بودن ژیپسم به عنوان اصلاح کننده خاک تأثیر می گذارند. حلالیت ژیپسم در آب کم است ولی در حضور نمک های دیگر حلالیت آن افزایش می یابد. ژیپسمی که به عنوان اصلاح کننده خاک به کار می رود باید دارای اندازه ذرات بسیار ریز باشد و همچنین برای محاسبه مقدار مورد نیاز برای خاک باید در جه خلوص آن مشخص باشد. ژیپسمی که به صورت محصول جانبی صنایع اسید فسفریک تولید می شود حاوی مقادیر زیادی فسفر می باشد.

ژیپسم زمانی به عنوان اصلاح کننده در خاک بکار برده می شود که خاک زمین کشاورزی در اثر کشت، سفت و مسطح شده باشد. برای اختلاط ژیپسم با خاک، از یک دیسک سبک استفاده می شود. اختلاط ژیپسم با خاک در زمان شخم زدن زمین مناسب نیست به دلیل اینکه نفوذپذیری خاک باید تنها در سطح خاک افزایش یابد. تدفین ژیپسم در عمق خاک نیز کمکی به اصلاح نفوذپذیری و شستشوی خاک نمی نماید. برای رسیدن به حداکثر سرعت نفوذپذیری سطح خاک باید در همان شرایط سخت و متراکم نگه داشته شود. خاک در دو مرحله شسته می شود. پس از شستشوی اول باید خاک کاملا خشک شود. بدین ترتیب با شستشوی دوم معمولا بیشتر نمک ها از خاک شسته می شوند. بعد از اینکه خاک به اندازه کافی خشک شد می توان کشت گیاه را آغاز نمود. ژیپسم مورد استفاده با سرعت معقولی وارد فاز محلول خاک می شود که به رشد گیاه صدمه نمی زند. ژیپسم مطابق واکنش زیر با خاک واکنش می دهد:

در این معادله اندیس (ad) نشان دهنده حالت قابل تعویض بودن و جذب شده می باشد. سدیم سولفات محلول تولید شده با شستشوی خاک با آب آبیاری خارج می شود.

بالا

سولفوریک اسید:

سولفوریک اسید (H₂SO₄) بطور مو فقیت آمیزی برای خاک های آهکی مورد استفاده قرار می گیرد. عملکرد سولفوریک اسید معمولا نسبت به سایر اصلاح کننده ها برای خارج کردن سدیم موجود در خاک های آهکی بسیار عالی است. واکنش سریع سولفوریک اسید با خاک و تشکیل ذرات کلوئیدی ژیپسم و افزایش حلالیت نمک های محلول که در خاک تجمع یافته اند دلایل عملکرد مناسب سولفوریک اسید در خاک های آهکی می باشند.

فرو و آلومینیم سولفات که در منطقه تماس و در pH پایین تولید می شوند نیز ممکن است به اصلاح خاک کمک نمایند. عملکرد مناسب سولفوریک اسید در اصلاح خاک به صورت توضیح داده شده است:

در خاک های شور که حاوی مقدار کافی سنگ آهک (CaCO₃) هستند، گوگرد عنصری و اسید سولفوریک معمولا به عنوان اصلاح کننده خاک استفاده می شوند. از آنجاییکه گوگرد عنصری با عملکرد میکرو ارگانیسم های موجود در خاک به اسید سولفوریک تبدیل می شود، بجز زمان لازم برای اکسیداسیون بیولوژیکی، از نظر تئوری عملکرد این دو ترکیب معادل یکدیگر است. در بیشتر موارد در صورتی که اصلاح کننده به مقدار کافی در خاک وجود داشته باشد، عمل گوگرد عنصری و اسید سولفوریک برای خارج کردن سدیم جذب شده، با واکنش زیر نشان داده می شود:

نمک سدیم محلول، Na₂SO₄ و NaHCO₃ با شستشو با آب آبیاری از خاک خارج می شود. در صورتی که اصلاح کننده به مقدار کافی در خاک بکار برده نشود عملکرد گوگرد و اسید سولفوریک در خاک به صورت زیر نشان داده می شود:

گاز دی اکسید کربن تشکیل شده وارد اتمسفر می شود. در حداکثر راندمان، هر اتم گوگرد می تواند چهار اتم سدیم جذب شده را تعویض نماید؛ در راندمان پایین هر اتم گوگرد، دو اتم سدیم را تعویض می نماید. راندمان بالای سولفوریک اسید معادل گوگرد عنصری(S⁰) است. احتمالا تحت شرایط میدانی هر اتم گوگرد سه اتم سدیم را تعویض می نماید.

سولفوریک اسید به راحتی با استفاده از تانک هایی که بر روی یک تریلر قرار داده شده ذر جاهای مختلف زمین کشاورزی می تواند بکار برده شود. از تجهیزات پاشنده نیز می توان استفاده نمود ولی شدت پاشش باید به حدی باشد که بخش های سخت خاک را بتواند بشکند و امکان نفوذ اسید به داخل خاک را فراهم نماید. بعد از بکار بردن سولفوریک اسید در خاک، آب شستشو بکار برده می شود و بعد از خشک شدن نسبی خاک زمین برای کشت آماده است. شستشو باید به حدی باشد که از خارج شدن سدیم از منطقه ریشه اطمینان حاصل شود. در صورتی که شستشو به اندازه کافی انجام نشود، کلسیم با CO₂ آزاد شده واکنش داده و سدیم  تمایل دارد که به محل های تعویض باز می گردند. سولفوریک اسید با خاک های آهکی خیلی سریع واکنش می دهد اما این اسید بسیار خورنده و خطرناک است. بنابراین برای بکار بردن سولفوریک اسید، باید از اپراتور های آموزش دیده استفاده نمود.

بالا

ضایعات اسیدی:

در بعضی صنایع اسید به صورت محصول جانبی تولید می شود که نسبتا ارزان بوده و می توانند بطور موفقیت آمیزی برای اصلاح خاک های آهکی مصرف شوند. اسید های صنعتی ممکن است حاوی مقدار زیادی فلزات سنگین باشند، هر چند با استفاده از این اسید ها در خاک های آهکی، این فلزات به شکل نامحلول و غیر قابل دسترس در می آیند. دیگر انواع ضایعات اسیدی ممکن است حاوی مواد آلی باشند که باعث مسمومیت فیتو می شوند. این مسئله در مواردی دیده می شود که از ضایعات اسیدی بدست آمده از واحد آلکیلاسیون در فرآیند تصفیه گازوئیل استفاده شود. اسید های واحد آلکیلاسیون باعث کاهش راندمان بعضی محصولات کشاورزی می شود در صورتی که اگر از سولفوریک اسید در گرید معرف در شرایط کنترل شده استفاده شود راندمان محصولات کشاورزی افزایش می یابد. استفاده از اسید های واحد آلکیلاسیون جوانه زدن را به تعویق انداخته و باعث سوخته شدن نوک برگ های می شود و همچنین رشد گیاه را به تعویق می اندازند.

بالا

گوگرد عنصری:

 pH خاک تأثیر قبل توجهی بر  عناصر غذایی موجود در خاک دارد. نیتروژن، فسفر، پتاسیم و عناصر ریز مغذی تحت تأثیر pH خاک قرار می گیرند.

 pH خاک در مناطق مختلف جهان

گیاهان از نیتروژن و گوگرد برای سنتز اسیدهای آمینه که در ساخت پروتئین ها شرکت دارند، استفاده می نمایند. در pH بالا نیتروژن موجود در خاک به فرم نیترات در می آید که قابل جذب توسط گیاه نیست. نیترات تنها در حضور سولفات و در pH پایین می تواند توسط گیاه جذب شود. نیترات ها نه تنها باعث به هدر رفتن ازت می شوند که برای گیاه قابل استفاده نیست، بلکه آن ها از نظر زیست محیطی نیز مضر بوده و با شسته شدن با آب آبیاری باعث آلوندگی آب های زیر مینی شده  سلامت مصرف کنندگان آب را به خطر می اندازد.

 رشد زود رس گیاه و تشکیل ریشه توسط فسفر انجام می شود و  گران ترین کود ماکرو محسوب می شود. اما در خاک هایی با pH برابر 5/7، فسفر با کلسیم موجود در خاک به فرم نامحلول در می آید که غیر قابل دسترس توسط گیاه می باشد و در نتیجه راندمان کود پایین می آید.

همچنین پتاسیم که برای رشد ریشه ها ضروری بوده، مقاومت گیاه را نسبت به افزایش داده و باعث بهبود کیفی و کمی محصولات کشاورزی می شود در pH بالا غیر قابل دسترس گیاه است. pH مناسب برای جذب عناصر غذایی حدود 5/6 است.

چگونگی تأثیر pH بر جذب عنصر غذایی توسط گیاه

 با بکار بردن گوگرد بنتونیتی در خاک، بنتونیت موجود در آن رطوبت خاک را جذب نموده و گرانول ها در خاک متلاشی می شوند. اندازه ذرات کود متلاشی شده در محدوده چند میکرو تا چند دهم میلی متر است. با تأثیر باکتری های موجود بر ذرات ریز گوگردی، گوگرد عنصری به اسید سولفوریک تبدیل و باعث کاهش pH خاک می شود. این اکسیداسیون به عوامل مختلفی از جمله دما و رطوبت خاک، منافذ موجود در خاک و اندازه ذرات گوگرد بستگی دارد. در خاک های گرم که دارای رطوبت کافی هستند عمل اکسایش بهتر انجام می شود. بنابراین کاربرد گوگرد بنتونیت در خاک باعث کاهش pH شده و میزان جذب و کارآیی کودهای شیمیایی را افزایش می دهد.

باید به این نکته توجه نمود که تبدیل گوگرد عنصری به سولفات یک فرآیند بیولوژیکی (آهسته) بوده و یک واکنش شیمیایی (سریع) نیست. این فرآیند زمانی اتفاق می افتد که باکتری های موجود در خاک فعال باشندیعنی زمانی که خاک گرم و مرطوب است.لازم است که دمای خاک بالاتر از  55F باشد. باکتری ها در زمستان فعال نیستند بنابراین به کار بردن در فصل پاییز هیچ تأثیری بر pH خاک نخواهد داشت. افزون بر این، خاک نباید پر آب باشد(ناهوازی). در این محیط  گوگرد باکتری های ناهوازی به هیدروژن سولفید تبدیل می شود. هیدروژن سولفید باعث از بین رفتن ریشه گیاه می شود.

مقدار گوگرد مورد نیاز به بافت خاک بستگی دارد. رس ها و مواد آلی موجود در خاک مانند یک بافر عمل می نمایند و ⁺H تولید شده را جذب نموده و یون های معدنی را به محیط آزاد می نمایند. بطور کلی خاک های شنی به کمترین مقدار گوگرد و خاک هایی که حاوی مقادیر بیشتری مواد آلی و یا رس هستند، مقدار گوگرد مورد نیاز آن ها نیز بیشتر است. این مسئله از اهمیت خاصی بر خوردار است که زمین های کشاورزی یک سال قبل از شروع به کشت، با گوگرد بنتونیتی تیمار شوند تا pH خاک اصلاح گردد.

گوگرد عنصری مورد نیاز برای کاهش pH خاک به حدود 5/4

پارامتر CEC، ظرفیت کاتیون قابل تعویض، معیاری از بافت خاک می باشد. جدول زیر محدوده CEC را برای انواع خاک ها با بافت های مختلف نشان می دهد. برای مثال در صورتی که pH خاک حدود 5/6  و پارامتر CEC آن برابر 12meq/100 g  باشد، میتوان تخمین زد که بافت خاک از نوع لوم می باشد. براساس جدول بالا حدود 2000lb گوگرد بنتونیتی در هر هکتار لازم است تا بکار برده شود تا pH خاک به حدود 5/4 کاهش یابد.

محدوده CEC برای انواع خاک های با بافت های مختلف (lb/acre)                   

بالا

اسطوخودوس:  (Lavandula

در بیشتر نقاط دنیا به حالت خودرو می‌روید مخصوصا در جنوب فرانسه، مناطق مدیترانه و در تورنتو به مقدر زیاد وجود دارد و بسته به شرایط محیط و خاک به انواع مختلف ظاهر می‌شود. اسطوخودوس گیاهی است چند ساله به ارتفاع حدود نیم متر با برگهای متقابل، باریک، دراز سبز رنگ و پوشیده از کرکهای سفید پنبه‌ای. گلهای آن به رنگ بنفش و به صورت سنبله می‌باشد. قسمت مورد استفاده این گیاه گلها و سرشاخه‌های گلدار آن است. اسطوخودوس بوی بسیار مطبوعی دارد. طعم آن تلخ است و به علت بوی مطبوع آن در عطر سازی مصرف می‌شود. اسانس این گیاه که از تقطیر گل و سرشاخه‌های گلدار این گیاه بدست می‌آید مایعی است زرد رنگ یا زرد مایل به سبز که دارای بوی مطبوعی است.

خواص دارویی:
- طپش قلب را از بین می‌برد.
- گرفتگیها را باز می‌کند.
- مقوی معده است.
- آسم را برطرف می‌کند.
- برای رفع خستگی و آرامش در معالجه زکام موثر است.
- معرق است و تب را پایین می‌آورد.
- صفرا‌بر بوده و کبد را بکار می‌اندازد و بیماریهای کبدی را برطرف می‌کند.
- ضد تشنج است.
- برای تقویت عمومی بدن خوب است.
- کرمهای معده و روده را از بین می‌برد.
- بیماریهای سینه و سرفه را برطرف می‌کند.
- در معالجه زکام موثر است.
- از آن می‌توان به عنوان مسهل و تمیز کننده استفاده کرد.
- برای رفع بیماریهای مجاری ادرار مفید است.
- برای برطرف کردن رعشه و سرگیجه حدود 5 گرم از پودر آن را با عسل مخلوط کرده و هر شب بخورید.
- برای رفع فراموشی و تقویت حافظه از دم کرده اسطوخودوس استفاده کنید.
- برای برطرف کردن غم و اندوه هر روز دم کرده اسطوخودوس بنوشید.
- اگر دست و پای شما خواب می‌‌رود از این گیاه استفاده کنید.
- برای پیشگیری از آب آوردن بدن دم کرده اسطوخودوس بنوشید.
- زردی را برطرف می‌کند.
- برای رفع حالت تهوع و سرگیجه مفید است.
- سردرد و سردردهای یکطرفه را درمان می‌کند.
- برای معالجه ضعف اعصاب مفید است.
- طپش قلب را از بین می‌برد.
- آسم را برطرف می‌کند.
- ادرار آور می‌باشد.
- مالیدن پماد اسطوخودوس زخمها را ضد عفونی کرده و التیام می‌بخشد.
- برای رفع خستگی و آرامش چند قطره روغن اسطوخودوس را در وان آب گرم حمام ریخته و برای مدت یک ربع ساعت در آن دراز بکشید.
- برای رفع بی‌خوابی یک قطره از روغن اسطوخودوس را روی یک تکه پنبه بچکانید و آن را داخل بالش خود قرار دهید، خواب مطبوعی برای شما می‌آورد.
- برای رفع ترشحات زنانه می‌توانید از این گیاه استفاده کنید.
- برای برطرف کرده سوء هاضمه یک قطره اسانس اسطوخودوس را در یک لیوان آب نیم گرم ریخته و یا یک فنجان از دم کرده آن را بنوشید.
- اسطوخودوس درمان کنده رماتیسم، آرتروز و نقرس است. برای این منظور کمپرس آنرا بر روی عضو مورد نظر بگذارید و یا اینکه 2 قطره روغن آنرا با یک قاشق روغن بادام و یا روغن زیتون مخلوط کرده و عضو دردناک را با آن ماساژ دهید.
- زخمهای کهنه را با مالیدن اسانس اسطوخودوس که در الکل حل کرده‌اید برطرف کنید.
- برای درمان بیماریهای ریوی 2 تا 3 قطره روغن اسطوخودوس را با یک قاشق غذا خوری روغن بادام و یا روغن زیتون مخلوط کرده و سینه و پشت بیمار را ماساژ دهید.
- برای برطرف کردن بوهای نامتناسب در منزل چند قطره روغن اسطوخودوس را در آب ریخته و بگذارید به آرامی بجوشد عطر مطبوعی را در هوا پخش می‌کند.
- برای رفع بی‌خوابی یک قاشق چایخوری پودر اسطوخودوس را با یک قاشق چایخوری پودر سنبل‌الطیب مخلوط کرده و در یک لیوان آبجوش ریخته و به مدت 10 دقیقه دم کنید. این دم کرده را یک ساعت قبل از رفتن به رختخواب میل کنید تا بی‌خوابی شما برطرف شود.

طرز استفاده:
- دم کرده اسطوخودوس: حدود 5 گرم سرشاخه گلدار و یا گل این گیاه را در یک لیتر آبجوش ریخته و به مدت 10 دقیقه دم کنید. مقدار مصرف این دم کرده 4 - 3 فنجان در روز است.
- کمپرس اسطوخودوس: 30 گرم گل و یا سرشاخه گلدار این گیاه را با یک لیتر آبجوش مخلوط کرده و به مدت 10 دقیقه دم کنید.
- اسانس و روغن اسطوخودوس را می‌توانید از فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانه‌ها تهیه کنید برای مصرف یک قطره از آنرا با یک قاشق روغن بادام و یا روغن زیتون مخلوط کرده و برای ماساژ استفاده کنید و یا یک قطره آن را روی یک حبه قند و یا یک قاشق عسل مخلوط کرده بخورید.

مضرات:
اسطوخودوس گیاهی است بی‌ضرر که همه می‌توانند از آن استفاده کنند. فقط برای اشخاص صفراوی مزاج خوب نیست و باعث آشفتگی می‌شود. اینگونه اشخاص باید آن را با سکنجبین یا کتیرا بخورند.

-بیمار ی پیچیدگی برگ  یا به نام بیماری لب شتری برگ درحتان هلو وشلیل در شرایط آب و هوای مرطوب و بارانی فصل بهار از ابتدای برگدهی  و در طول مراحل مختلف برگدهی در ختان  مخصوصا" در ارقام حساس هلو شلیل شیوع پیدا می کند. در اثر خسارت این بیماری برگهای درختان هلو شلیل پیچیده و متورم می شود و رنگ برگها تغییر می یابد و در نتیجه سطح  و پوشش سبز درختان  کمتر می شود .  گاهی شدت خسارت بیماری در ارقام حساس به  بیماری  به قدری زیاد است که بیش از 90 درصد سطح سبز برگهای درخت از بین می رود . بسته به شدن کم شدن سطح سبز برگهای درختان ،توان گیاه در تولید و تامین موادآلی لازم برای رشد و نمو اندام جدید و به خصوص گل ومیوه کاهش یافته و یا ازبین میرود.وقتی گیاه قادر به تامین موادآلی مورد نیاز از طریق فتوسنتز و تنفس وسایر فعالیت های فیزیولوژیکی نباشد سرعت رشد اندام جدید کم ویا متوقف می شود و خسارت این اختلال در تولید مواد آلی به صورت ریزش گل و میوه ها،ریز شدن میوه ها وکاهش کیفیت میوه ها ظاهر می گردد.هرچه شیوع این بیماری در مراحل اولیه تشکیل میوه شدیدتر باشد ریزش غیر طبیعی میوه ها نیز بیشتر می شود.کنترل این بیماری پس از ظاهر شدن بیماری در برگهای درختان هلو و شلیل با کاربرد قارچکش ها خیلی ضعیف است  و بیشتر ین تاکید بر کنترل بیماری  با استفاده از قارچکش های مناسب در دوره خواب درختان و قبل از متورم شدن جوانه ها  به روش پیشگیری می باشد.بیشتر باغداران منطقه به دلایل مختلف قادر به پیشگیری از این بیماری در دوره خواب درختان نیستند ولذا همیشه با این بیماری با شدت و ضعف متفاوت هرساله مواجه می شوند.بنابراین در مقابله با کاهش خسارت این بیماری و حفظ محصول درختان هلو و شلیل کاربرد گل آمین بسیار موثر و مفید بود و نتایج مثبت و اقتصادی با مصرف گل آمین بدست آمد. مصرف کود تقویتی گل آمین با مشاهده اولین علایم بیماری  شروع شده و بسته به شدت بیماری به فواصل 10 الی 15 روز در چند نوبت تکرار می شود.

2-گاهی در منطقه کاربرد غلط سموم موجب برگریزی درختان میوه  مخصوصا" در مراحل حساس تشکیل میوه و رشد ونمو اولیه میوه می شود. به عنوان نمونه، کاربرد قارچکش به مقدار بیش ازاندازه در یکی از باغات منطقه دلند موجب ریزش برگ های درختان هلو و آلو در مراحل اولیه رشد ونمو میوه گردید . میوه های کوچک در این مرحله به مواد فتوسنتزی برگها نیاز زیادی دارند و در صورت نرسیدن موادآلی به آنها در معرض خطر ریزش میوه و کاهش محصول قرار داشتند . برای جلوگیری از این خسارت کاربرد گل آمین در چند نوبت توصیه شد و باغدار با مصرف گل آمین در چند نوبت توانست ضمن حفظ و افزایش محصول درخت به برگدهی  درختان سرعت بیشتری بدهد.

3- برگدهی در درختان آلو وهلو پس از گلدهی شروع می شود و باتشکیل میوه به تدریج برگ های درختان ظاهر می گردد و برگها باتولید مواد فتوسنتزی نیاز غذایی میوه های در حال رشد را تامین میکنند. در اوایل بهار در بیشتر ایام فصل هوا به مدت طولانی ابری  بوده و سرمای بهاری  هردو موجب کم شدن فعالیت برگها می شوند. در چنین مواقع به دلیل نرسیدن غذای کافی به میوه های تشکیل شده، باغداران با ریزش های غیر طبیعی میوه ها مواجه می شوند.کاربرد گل آمین که دارای مواد آلی مورد نیاز میوه های در حال رشد می باشد در مراحل حساس اوایل رشد میوه ودر شرایط آب و هوای ابری و خنک توانست از ریزش غیر طبیعی میوه ها جلوگیری نمایدو باغداران نتایج مثبت و تولید اقتصادی مطلوب از کاربرد گل آمین بدست آورند.

4- برنج در مناطق مختلف شهر ستان گنبد  کشت می شودو برنج  در طول دوره رویش با تنش های گوناگون از قبیل کم آبی، آبشویی عناصر غذایی به دلیل نفوذپذیری زیاد خاک وعدم نگهداری آب،گرمای شدید ،شیوع بیماری بلاست برگی ،شوری آب و خاک وسایر تنش های دیگر مواجه می گردد .در اثر این تنش ها برنج به مدت کوتاه یا طولانی برگهای سبز خود را از دست می دهد یا فعالیت فتوسنتزی آنها به دلیل تنش های ذکر شده  بسیار کاهش می یابد و گاهی هم کشاورزان به علت سمپاشی سموم  در هوای گرم تابستان موجب گیاهسوزی شدید می شوند. هرچه شدت کاهش فعالیت برگها در اثر این تنش ها بیشتر باشد به همان اندازه روی اجزا عملکرد دانه از قبیل تعداد خوشه،تعداد دانه در خوشه و وزن دانه تاثیر می گذارد. در چنین مواقع کاربرد گل آمین برای تامین نیاز غذایی کوتاه مدت برنج توانست از کاهش محصول در اثر تنش های فوق جلوگیری به عمل آورد و نتایج مثبت از کاربرد گل آمین در رفع مشلات تنش های محیطی بدست آمد و مخصوصا" در اثر شیوع بیماری بلاست برگی ، سطح سبز برگها در اثر حمله این بیماری بسته به شدت حمله آن با درجات متفاوت از بین می رود و خسارت آن به مرحله رشدی برنج داردو اگر شروع بیماری بلاست برنج از  مرحله اواخر پنجه زنی به بعد باشد خسارت آن به صورت کاهش تعداد خوشه ،تعداد دانه در خوشه و وزن دانه ظاهر می شود و کاربرد گل آمین در این حالت نیز در جلوگیری از خسارت این بیماری موثر واقع شود.

5- در محیط بسته گلخانه ها گیاهان زراعی از قبیل گوجه فرنگی و خیار دچار محدودیت تابش نور و گاز کربنیک می شوند ودرنتیجه گیاهان در چنین حالات قادر به استفاده کامل از ظرفیت فتوسنتزی خود نیستند و اثر این کمبود ها به صورت کاهش سرعت رشد نمو گیاهان و ریزش میوه و یا تاخیر در گلدهی ظاهر می شود . برای جلوگیری از خسارت چنین تنش های موقتی می توان از کود تقویتی گل آمین دارای مواد لازم برای رشد ونمو استفاده نمود که کاربرد آن در گلخانه ها نتایج  مفید  ی داشته است.

6- گیاهان زراعی از قبیل گندم و کلزا به دلیل رشد و نمو در زمستان  و مخصوصا" در شرایط سرمای اوایل بهار دچار سرمازدگی با شدت و ضعف متفاوت می شوند.با افزایش مواد محلول از قبیل قند ها و پروتئین ها در سلول گیاهان زراعی   می توان مقاومت آنها را در برابر سرما زدگی افزایش داد.کود گل آمین با داشتن قند و پروتئین از خسارت سرمازدگی جلوگیری می کند و تحمل آنها را نسبت به یخ زدگی و ایجاد پلاسیدگی بالا می برد.

7- در شرایط گرم تابستان  گیاهان زراعی از قبیل ذرت ،سویا و پنبه  در اثر بالا رفتن دما و گرما ، مقدار انرژی کمتری توسط فتوسنتز نسبت به انرژی مصرف شده به وسیله تنفس تولید می کنند و در نتیجه در اثر کاهش انرژی مورد نیاز رشد گیاه متوقف می شود یا سرعت رشد گیاه تنزل می یابد. در چنین حالات با مصرف گل آمین می توان بین این دو انرژی تعادل بوجود آورد  و روند رشد ونمو گیاها ن زراهی  را سرعت بخشید.بنابراین ممکن است بسیاری از گیاهان زراعی و باغی در طول دوره رشد رویشی و زایشی  خود با خیلی از عوامل محدود کننده زنده و غیرزنده مواجه شوند  که هریک از آنها می توانند در روند رشد ونمو گیاهان اختلال ایجاد نمایند و با توجه به شناخت محیط خود می توان برای جلوگیری از خسارت آنهاو حفظ محصول  ازمواد تقویتی و کمک کننده مانند گل آمین استفاده نمود که این کود ضمن برطرف نمودن کمبود های پنهان غذایی ،گیاه را در برابر تنش های محیطی نیز حفظ می نماید.

راه های مقابله با سرمازدگی

حفاظت گیاهان از سرما زدگی عمدتاً به دو بخش تقسیم می شوند:

1-    روشهای حفاظت فعال (Active) یا کوتاه مدت

2-    روشهای حفاظت غیر فعال (Passive) یا بلند مدت

روشهای حفاظت فعال یا کوتاه مدت

حفاظت به وسیله ی بخاری:  حفاظت به وسیله ی بخاری متداول ترین و قدیمی ترن روشی است که در باغهای میوه مورد استفاده قرار می گیرد. اساس آن تأمین انرژی حرارتی بوسیله ی سوخت فسیلی در طول یک شب سرد می باشد. به علت پایین بودن راندمان حرارتی بخاری ها، مقدار زیادی از تشعشع حرارتی بدون اینکه حتی به درختان برسد در فضا از بین می رود. گرچه هوای گرم شده بدلیل سبک تر بودن به طرف بالا صعود می کند ولی حرارتی که به بالا ازسطح محوطه گیاه      می رود حرارت از دست رفته محسوب می شود. حرارت از بخاری به درخت از طریق تشعشع و جابجایی هوا انجام می شود. تشعشع حرارتی به وسیله ی اندام های نبات که مستقیماً در میدان عمل بخاریها قرار دارند جذب می شوند. تأثیرتشعشع حرارتی به نسبت معکوس مربع فاصله کم می شود. بنابراین بهتر خواهد بود که تعداد زیادی بخاری با شعله ی کم بسوزد تا اینکه از تعداد کمی با شعله ی قوی تر استفاده گردد. حرارت به وسیله ی هوای گرم شده به برگها و شکوفه ها منتقل می شود.

تجربه نشان داده است که گذاردن یک بخاری اضافی برای هر درخت در ردیف های مرزی و حاشیه باغ بهترین نتیجه را داده است، زیرا همانطور که هوای گرم صعود می کند هوای سرد از اطراف بداخل باغ مکیده می شود. بدین ترتیب گرم کردن هوایی که از اطراف وارد باغ می شود راندمان مبارزه با سرما را بالا می برد. ثابت نگه داشتن هوا در یک درجه ی معین از طریق گرم کردن خیلی آسانتر از بالا بردن درجه حرارت می باشد. بنابراین نباید بخاریها را هنگام وقوع درجات حرارت بحرانی روشن نمود. بلکه این عمل باید قبل از رسیدن به این درجه حرارت انجام گیرد. خصوصیات استفاده از بخاریها عبارتند از: بالا بودن هزینه سوخت ،کارآیی بیشتر در باغهای میوه نسبت به مزارع ، حداکثر کارآیی در شرایط وارونگی دمایی، مزیت تعداد زیاد بخاریهای کوچک بر تعداد اندک بخاریهای بزرگ. در باغ های بزرگ و مکانیزه عمل روشن نمودن بخاریهای باغی به وسیله ی شعله افکنی که دنبال تراکتور بسته شده روشن می شود.

حفاظت به وسیله ی ماشین های مولد باد: ماشین های مولد باد موتور هایی هستند که دارای پروانه قوی ایجاد باد بوده و معمولاً روی پایه های بلند تر از ارتفاع درختان کار گذاشته می شود. موتور این ماشین ها ممکن است با نیروی الکتریکی یا با موتورهای بنزینی یا دیزلی کار کنند. اساس حفاظت از سرما بوسیله ی مولد باد مخلوط کردن هوای گرمتر قسمت فوقانی لایه انورسیون با هوای سرد تر درون ارتفاع محوطه ی گیاه است. استفاده از مولد باد بیشتر در مواقعی مؤثر و مفید خواهد بود که وارونگی هوا وجود داشته باشد و معنی داری بین لایه های بالایی با سطوح زیرین و هم سطح خاک داشته باشند. استفاده از ماشین های مولد باد بعد از یک شب یخبندان و سرما بخصوص بعد از طلوع آفتاب به کاهش خسارت سرما زدگی کمک نموده و تا حدی جبران عدم انجام عملیات حفاظتی شب قبل را خواهد نمود. علاوه بر این باعث می شود که صعود درجه حرارت در روز به آرامی انجام و اگر قسمتهایی از نبات که یخ زده اند به آرامی آب شده و خسارت سرمازدگی کاهش یابد.

حفاظت به وسیله ی ترکیبی از ماشین های مولد باد و بخاری ها: ماشین مولد باد و و بخاری های مولد انرژی حرارتی تؤاماً نتایج مطلوبی را در حفاظت درختان باغ از سرما زدگی ایجاد می کند. زیرا بخاری های باغ باعث گرم شدن سریع هوا و صعود آن به طبقات بالا می شوند. نتیجه اینکه گرم شدن هوا به طبقه ی بالای سطح محوطه ی گیاه محدود خواهد شد که ماشین مولد باد در ارتفاع معینی با منحرف کردن هوای گرم صعود ی به سمت سطح باغ اثر مطلوب خود را بجا خواهد گذاشت. زمانی که این دو روش ترکیب می شوند نیاز به وجود بخاری در هکتار به نصف کاهش پیدا می کند.

حفاظت به وسیله ی غرقاب کردن: حفاظت به وسیله ی غرقاب کردن از قدیمی ترین روش های حفاظتی در مقابل سرما است. این عمل شامل غرق آب کردن کلیه اراضی مزرعه یا باغات می باشد، آبی که برای غرقاب کردن مصرف می شود معمولاً درجه حرارت بالاتری نسبت به سطح سرد زمین مزرعه و باغ داشته و بدینوسیله از نزول زیاد درجه حرارت زمین جلوگیری می نماید و بازده تشعشع سطحی را در حد بالاتری نگه می دارد. اگر آب از چاه بجای منابع آبهای سطحی استفاده شود از لحاظ حفاظتی بیشتر مؤثر خواهد بود.

حفاظت بوسیله ی آبیاری بارانی: این روش در مورد گیاهان یکساله و گیاهاندائم مانند درختان نیز مورداستفاده قرارمی گیرند. آبیاری با نصب آب پاش دربالا یا پایین تاج پوش گیاهی استفاده می شود. آب پاش تاج پوش گیاهی را با رهاکردن آب با گرمای نهان آب، زمانی آب از مایع به یخ تبدیل     می شود مقداری گرما تولید می کند. در طول یخ زدن گرمای نهان آزاد شده و گرمای از دست رفته پوشش گیاهی و محیط را جبران می کند. در این حالت هر گرم آب در حال یخ زدن 80 کالری گرما آزاد می نماید که باعث حفاظت نبات از سرما می شود. در این نوع آبیاری باید آب کافی برای یک پوشش خوب در دسترس باشد. در شرایط آب و هوای جنوب کشور که تبخیر زیاد است میزان مصرف آب برای این منظور خیلی زیاد باید در نظر گرفته شود و اگر آب کافی در دسترس نباشد باغ با صدمه شدید روبرو خواهد شد.

حفاظت به وسیله ی سوخت های جامد: این سوخت ها تهیه شده از کک های نفتی یا موم های نفتی هستند که بعضی از آنها به صورت آجر بسته بندی شده در بازار موجود می باشند. برخی دیگر از این نوع سوخت ها را داخل سطل ها و یاظروف آهنی جای داده و قابل پر شدن مجدد هستند. این نوع سوخت ها بیشتر در گرم کردن باغات هلوو مرکبات و سیب کاربرد دارد، به طوریکه آنها را مستقیماً زیر درخت قرار می دهند. مزیت این نوع سوختها نسبت به بخاریهای باغی این است این سوختها بطئی سوخته و هوای گرم شده زیر درخت را به بالا متصاعدمی نماید، و این هوا در حال صعود توسط شاخ و برگ و شکوفه های درخت شکسته و پخش شده و در تعدیل هوای داخل حجم درخت مؤثر می باشد.  همچنین این نوع سوخت ها نیازی به سوخت گیری مجدد و یا تعمیر ندارند. تنها عیب این نوع سوخت ها این است که اغلب غالب ها را پس از روشن کردن نمی توان خاموش کرده ویا میزان حرارت آن را تنظیم نمود.

حفاظت به وسیله ی سوخت های دیگر: می توان مصرف سوخت هایی مانند: چوب، ذغال سنگ، خاک ذغال، لاستیک های مستعمل، کاه، کود حیوانی و بوته های خشک در ایران را نام برد. بزرگ ترین مشکل این سوختها این است که درجه ی سوختن آنها را نمی توان تنظیم کرد و همچنین دود زیادی را تولید می کنند.

حفاظت به وسیله ی پوشش: در این روش از شاخ و برگ درختان برای پوشش درختچه ها و نهال های جوان در مدت زمانی که احتمال سرما زدگی وجود داشته باشد استفاده می کنند. حفاظت نباتات بخصوص گیاهان زینتی به وسیله ی پلاستیک نیز در منازل نوعی از این حفاظت است.

حفاظت به وسیله ی کف های بادوام: این روش تقریباً جدید می باشد. کف ها محلول هیدرو لیز شده پروتئینی می باشند که از سر لوله های مخصوص تحت فشار پاشیده می شوند. پروتئین ها نه فقط اثر سوئی روی نباتات ندارد بلکه دارای اثرات تقویت کننده مختصر نیز می باشد. مزیت این روش نسبت به بخاری ها این است که به تعداد کمتری کارگر نیازمند بوده و ارزانتر تمام می شود.

حفاظت به وسیله ی پاشیدن مواد مؤثر بر فیزیولوژی گیاه: اگر گیاهی در حال استراحت یا خواب باشد، مقاومت بیشتری نسبت به سرما دارد. تجربه نشان داده که برخی از درختان جنگلی در زمستان درجه حرارت تا 50 درجه زیر صفر را بدون صدمات یخ زدگی تحمل نموده اند. همین درخت در تابستان موقعیکه اعمال حیاتی آن در حال فعالیت می باشد، حتی ممکن است چند درجه زیر صفر را تحمل ننماید. آزمایشات نشان داده است که Hydrazide Maleic با غلظت 1 تا 2 در هزار ایجاد استراحت مصنوعی در درختان می نماید.

حفاظت از سرما زدگی با استفاده از ضد یخ ها: یکی ازجدید ترین روشهای در کاهش خسارت سرما زدگی ناشی از دخالت عوامل باکتریایی استفاده از مواد ضد یخ باکتریایی و ضد یخ زدگی است. یکی از جدیدترین روش های مبارزه با این عارضه که جدیداً با بازار معرفی شده است استفاده از ضد یخ طبیعی می باشد. ضد یخ طبیعی کراپ اید ، کمک می کند تا از گیاهان در مقابل سرما و یخ زدگی محافظت شود. به دلیل جذب سریع این ماده توسط برگها، ساقه و ریشه در مدت کمی، گیاهان به فعالیت شدید متابولیکی کرده و محتویات آمینواسیدها، پروتئین ها، قند، روغن، ویتامین و مواد معدنی به ویژه پروتئین ضد یخ در پیکره گیاه افزایش می یابد. کراپ اید مقاوم به یخ زدگی است و نقطه انجماد را در گیاهان پایین تر می آورد. این ویژگی ها به کراپ اید کمک می کند تا گیاهان را در مقابل تأثیرات نا مطلوب محافظت کند. همچنین گیاه را به ساختن پروتئین ضد یخ و آمینواسید ضد یخ تحریک می کند. بنابراین گیاه در مقابل سرمای ناگهانی و یخ زدگی به مدت (15-20 روز) مقاومتر می شود. این ویژگی ها در تمام درختان مشابه نیست. بعضی از گیاهان می توانند برخی از پروتئین های ضد یخ را بسازند و برخی می توانند همه پروتئین ها را بسازند که این امر بستگی به ویژگی های ژنتیکی گیاه دارد. این ضد یخ شامل سه نوع از انواع باکتری تیوباسیلوس است که در طبیعت نیز وجود  دارد. همچنین حاوی 60 نوع ماده ی معدنی به همراه اسید Oxaloacetic و Rusticyanin تولید شده توسط باکتری ها که طبیعی و بی خطربرای محیط زیست هستند می باشد.

بنابراین محصول فوق چندین مزیت عمده را برای گیاهان دارد از جمله:  مقاومت گیاه را در برابر سرما و یخ زدگی تا حد قابل قبولی کاهش می دهد. این ماده مقاومت داخلی و خارجی گیاه را در برابر انواع تنش ها افزایش می دهد. استفاده از این ماده باعث می شود میوه بزرگتر، براق تر، سنگین تر و خوشمزه تر شود. در صورت مخلوط شدن با خاک PH خاک را پایین می آورد.

روش های حفاظت غیر فعال یا بلند مدت

پیشگیری به وسیله ی انتخاب اراضی مناسب کشت: در مناطقی که خطر سرمازدگی  وجود دارد زمین هایی را باید انتخاب کرد که جریان هوا در آن بخوبی امکان پذیر باشد. اراضی شیب دار از این قبیل زمین ها هستند. به دلیل گود بودن، این اراضی مانند مخازن هوای سرد عمل نموده و مانع از جابجایی و جریان هوای سرد می شود. هوای سرد نسبت به هوای گرم سنگین تر و متراکم تر است و طبعاً به طبقات پایین تر مانند گودالها و ته دره ها رفته و در آنجا مستقر می شود. با توجه به این موضوع احتمال خسارت یخبندان برای گونه های حساس به سرما که در ته دره کاشته شده اند نسبت به آنهائیکه در دامنه کاشته می شوند زیاد می باشد.

احتمال خطر سرما زدگی و یخبندان در زمین هائیکه در کنار دریا و دریاچه و یا سایر آبها قرار دارند نسبت به زمین هائیکه در کنار آب نمی باشد خیلی کمتر است.آب ظرفیت حرارتی بیشتری دارد به همین دلیل آب در تعدیل آب و هوای مناطق مناطق اطرافش اثر بسزائی دارد. یکی از موفقیت های کشت مرکبات درشمال وجود دریای مازندران در کنار باغات مرکبات شمال می باشد.

جهت دامنه ها هم نیز نقش مهمی را در این خصوص ایفا می کند. خطر یخبندان در دامنه های جنوبی خیلی بیشتر از دامنه های شمالی است، در دامنه های شرقی و غربی متوسط است. دلیل این امر آن است که خورشید با زاویه ی انحرافی کوچکتری در دامنه های جنوبی و با زاویه انحرافی بیشتری در دامنه های شمالی می تابد، در نتیجه طبق قانون معروف کسینوس لامیرت شدت انرژی در دامنه های جنوبی بیشتر است.

پیشگیری به وسیله ی انتخاب خاک مناسب: در مناطقی که خطر یخبندان وجود دارد، خاکهایی که بتوتند در طی روز حرارت زیادی را ذخیره کرده و در شب آن را پس دهد برای رشد محصولات ایده آل می باشد. و بالعکس خاک هایی که به مرور زمان حرارت کمی را ذخیره نموده یا حرارت را به آهستگی به سطح زمین منتقل می نماید در طی شب سطح زمین زود تر و بیشتر سرد می شود. عمق نوسانات حرارتی در خاک خوب بیشتر است این عمق معمولاً برای یک خاک مطلوب حدود نیم متر است. خاک خوب اندوخته ی حرارت زیاد تری را در لایه های ضخیم تر دارا می باشد، بدین جهت درشبها می تواند انتقال حرارت بیشتری را به طرف سطح خاک ادامه دهد و سرعت افت درجه حرارت را کاهش دهد. خاک بد مثل خاک های آلی یا کود دار شب ها خیلی سرد می شوند، زیرا این نوع خاک ها در اثر تشعشع حرارت خود را زود تر از دست داده و حرارت کمتری از اعماق زمین دریافت می کنند. خاک پوشیده از علف های هرز نیز خطرات سرما و یخبندان را تشدید می کند، زیرا این نوع پوشش ها خواه زنده یا مرده عملاً لایه ای با قابلیت هدایت حرارت کم و ظرفیت حرارتی کمتر در بالای سطح خاک ایجاد و امکان ذخیره ی حرارتی در روز و آزاد نمودن حرارت تشعشعی را در شب مشکل تر می نماید.

رنگ خاک عامل دیگری در افزایش یا کاهش خطر یخبندان محسوب می شود. خاک های تیره     می توانند حرارت بیشتری را در خود ذخیره کنند در نتیجه قادرند که در شب حرارت بیشتری را از دست بدهند. خاک های روشن تر بیشتر انرژی مفید خورشید را در طول روز منعکس و در شب خطر یخبندان را افزایش می دهند.

پیشگیری به وسیله ی انتخاب ارقام مناسب و زمان کاشت مناسب: ارقام مختلف یک گونه از نظر تحمل در مقابل یخبندان به طور قابل ملاحظه ای با هم تفاوت دارند. در بعضی ازحالات گیاهان بسادگی از خطر یخبندان نجات پیدا می کنند، بعضی از گیاهان که طول عمر کوتاهی دارند یا به اصطلاح زود رس هستند می توان آنها را جهت حفظ و حراست از سرمای بهاره دیرتر کاشت. به این ترتیب ارقامی که حتی دو یا سه روز دیر تر از ارقام مشابه گل کنند کمتر در معرض خطر سرما زدگی قرار می گیرند. در ایالت ایلی نویزامریکا تخمین زده شده است که 9 روز دیرتر شکوفه نمودن یک رقم سیب احتمال خسارت سرما ویخبندان را از 50 درصد به 25 درصدکاهش داده است.  در بعضی از ارقام شکل و حجم شاخ و برگ درخت نیز صدمه ی سرما را کاهش می دهد.  کشت زود هنگام از هر نظر دارای مزیت می باشد. به طور مثال کشت زود هنگام به کشاورز اجازه می دهد تا محصول خود را قبل از بارش باران و یا وقوع سرما به خوبی برداشت کند. همچنین ورود زودترمحصول به بازار از اقتصادی بسیار مهم می باشد.

برای افزایش مقاومت گیاهان مختلف به سرما 4 استراتژی به عنوان پیشنهاد برای اجرا در برنامه های به نژادی دیده می شود:

1-    اصلاح تدریجی گیاهان از نظر صفت مقاومت به تنش سرما و تنش یخبندان از طریق کاربرد روش های موسوم و انتخاب .

2-    انجام هیبریداسیون  بین گیاهان زراعی و گیاهان وحشی نزدیک آنها که دارای صفت مقاومت به تنش سرما و تنش یخبندان هستند.

3-    اهلی کردن گونه های وحشی که در محیط های سرد به خوبی رشد می کنند از طریق اصلاح و انتخاب برای بهبود صفات زراعی آنها

4-    راهکارهای پیشنهادی برای شناسایی ژن های مقاومت به سرما و یخ زدگی، کلون کردن آنها و دست ورزی ژنتیکی آنها با استفاده از روش های پیشرفته بیولوژی مولکولی.

پیشگیری توسط انتخاب پایه ی مناسب: پیوند زدن ارقام بر روی پایه های مقاوم یکی از مؤثرترین اقدامات برای مقاومت ساختمان درختان در مناطقی که با خطر سرما زدگی همراه است می باشد.البته در انتخاب پایه تنها مقاومت آنها در مقابل سرما مد نظر قرار نمی گبرد، بلکه عوامل متعددی را در انتخاب پایه برای اصلاح نباتات در نظر می گیرند که ممکن است یکی از آنها مقاومت به سرما باشد.

پیشگیری به وسیله ی سایر عملیات به زراعی:

الف- تغذیه ی گیاهی: یک گیاه سالم و قوی نقطه ی یخبندان پایین تری دارد. مصرف کود های شیمیایی اصلی لازمه ی سلامتی گیاه است به همان نسبت مصرف ریز مغذی ها در سلامتی و قدرت گیاه مؤثر و مهم تلقی می شود. تجربه نشان داده که عنصر منیزیم در مقاومت مرکبات به سرما نقش مهمتری دارد. بعضی از محققان مصرف سدیم را در ایجاد مقاومت های بیشتر مؤثر می دانند. در مناطقی که خطر سرما درختان و گیاهان را تهدید می کند، نباید از کودهای ازته استفاده نمود.

ب-  عملیات خاکی: یک خاک متراکم و فشرده که به جز محصول کاشته شده پوشش گیاهی دیگری ندارد در حد مطلوب تلقی می شود. نوع بافت خاک هم تأثیر گذار می باشد.

ج- پیوند زدن: زخم های جای پیوند در مقابل سرما و یخبندان خیلی حساس هستند واگر این زخم ها با سرما روبرو شوند پوست اطراف زخم پیوند آسیب می بیند. بهتر است پیوند زدن زمانی انجام گیرد که خطر سرما رفع شده باشد.

د- بادشکن: در مناطقی که احتمال وقع سرما انتقالی هست بادشکن ها مفید واقع می شود.

و- سلامتی گیاه: یک گیاه ضعیف و آفت زده کمتر می تواند در مقابل سرما مقاومت نماید.

عملیات حفاظتی بعد از وقوع سرما زدگی

بعد از وقوع سرما زدگی اگر تمهیداتی در جهت جلوگیری یا کاهش خسارت آن انجام نشود ضرر و زیان حاصل از وقوع این پدیده به محصولات کشاورزی بخصوص از نوع حساس آن حتمی و غیر قابل اجتناب است. با اقداماتی می توان بعد از وقوع یخبندان تا حد زیادی گیاهان را از خسارت بیشتر و عواقب آن محافظت نمود. برای این منظور ابتدا بلا فاصله باید بعد از ایجاد خسارت یخبندان در باغ بافت های خشک شده و سرما زده را جمع آوری و از مزرعه و باغ دور کرد. اگر این اقدام انجام نشود خسارت بعد از سرما زدگی افزایش یافته و بوته های سالم نیز در معرض فساد و بیماری قرار می گیرند.

به طور کلی روش های غیر فعال یا بلند مدت در کشور ما به سادگی قابل انجام است. در روش های کوتاه مدت و فعال نیاز به صرف انرژی می باشد، که در کشور ما روشهای فعال بحد زیادی به کار گرفته نشده است.

بیمه محصولات کشاورزی

زیانهای اقتصادی سرما و یخبندان به محصولات کشاورزی کشور به مراتب بیشتر از زیانهای سایر پدیده های مخرب جوی و گه گاه فزون تر از خسارت هایی است که در اثر بیماری ها و آفات به گیاهان وارد می نماید. با توجه به انواع خطرات در حوزه ی کشاورزی و از طرفی اهمیت امنیت غذایی ضرورت بیمه در عرصه های مختلف کشاورزی در اکثر کشور های جهان به روشنی احساس شده است. در ایران نیز، فعالیت صندوق بیمه محصولات کشاورزی عملاً از سال 1363 ، با هدف حمایت از محصولات کشاورزی آغاز شد.

قبل از شروع سال زراعی و آغاز کشت محصول، کارشناسان ستاد صندوق بیمه،ضریب خسارت و تعرفه ها را بر اساس ضوابط ، روش های مرسوم تعیین می کنند و حق بیمه ها را به نماینده های استانی اعلام می نمایند. شروع بیمه پذیری هر زراعت همزمان با اعلام تعرفه ها و یا هنگام کشت آن محصول است. کشاورزان پس از مراجعه به کارگزاران بیمه و با تنظیم فرم بیمه نامه و پرداخت وجه خرید و خرید بیمه نامه، محصول آن تحت پوشش بیمه نامه قرار می گیرد.

نتیجه گیری

به طور کلی روش های در روش های مقابله با سرما زدگی، روش های غیر فعال یا بلند مدت در کشور ما به سادگی قابل انجام است. در روش های کوتاه مدت و فعال نیاز به صرف انرژی می باشد، که در کشور ما روشهای فعال بحد زیادی به کار گرفته نشده است.

به طور کلی باید توجه داشت روش های فعال می تواند افزاینده ی اثر روش های غیر فعال باشد. بنابراین نباید تصور شود که این روش ها را می توان بجای یکدیگر به کار برد. بلکه ترکیب این دو روش حفاظت مطمئن تر است. بدین جهت توصیه می شود که هر دو روش با هم به کار گرفته شوند.

بیمه ی کشاورزی یکی از راه های تأمین امنیت مالی محصولات کشاورزی در برابر سرما زدگی        می باشد.

سرما و سرمازدگی

سرمازدگی به شرایطی اطلاق می گردد که گیاه در نتیجه بروز درجه حرارتهای بین صفر تا 10 درجه سانتی گراد ( بسته به گونه و رقم ) خسارت می بیند. در تعریفی دیگر: سرمازدگی به وقوع پدیده افت ناگهانی دما خارج از زمان مورد انتظار(سرمای زودرس) اطلاق میگردد.بایستی تفاوت بین آسیب سرما و آسیب یخبندان مشخص شود، چرا که در آسیب سرما یخبندانی وجود ندارد معذالک میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری در درجات حرارت کم که بالای سر حد یخبندان آنها است آسیب می بینند. انواع سرما : دو نوع سرما ممکن است در هر منطقه بوجود آید:

1- سرمایی که دراثر هجوم یک جریان سرد قطبی و عبور آن از منطقه پیش می آید که موجب تقلیل شدید و ناگهانی درجه حرارت و سقوط میزان الحراره به چندین درجه تحت صفر میشود . این جریان اغلبا توأم با نزولات آسمانی بوده و خاصیت کلی آنها این است که همواره ازیک جاه دیگر به منطقه منتقل ونفوذ میکنند و محلی نمیباشند و بیشتر در دوران خواب درختان در دوره غیر فعال ، یعنی زمستان بروز میکنند که درختان میوه سرد سیر تا حد زیادی درمقابل آن مقاومت ودوام دارند. البته به ند رت در بعضی سال ها چنین سرما های در اوایل فصل بهار و خزان دیده میشود و موجب خسارات سنگین باغداران می گردد.

2- سرمای که کاملا منطقه ای بوده و در یک محدوده معین و محیط محدود بدون اینکه هوای سردی از سایر جاها به منطقه نفوذ کند ، دراثر تشعشع در خود محل بوجود می آید . این نوع سرما بر خلاف سرمای اول ، همواره درشب های ساکت و آرام بدون ابرو باد و برف وباران ظاهر میشود ، و اگردر اواخر زمستان یا اوایل بهار بروز کند خطرناک محسوب میشود.

تنش سرما، عامل محدود کننده تولید

به نظر می رسد عامل محدود کننده گیاهان مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری تنش سرما باشد. وقوع دماهای پایین نتیجه ی موازنه ی گرمایی منفی در سطح زمین است. در عرضهای جفرافیایی بالا و میانه تشعشع خالص با نزدیک شدن زمستان به دلیل زاویه کم تابش خورشید و طولانی شدن شبها، خروج تشعشع گرمایی (موج بلند) به طور فزاینده ای منفی می شود. این پدیده باعث سرد شدن بیشتر و تجمع توده های هوای سرد می شود. این توده ها از طریق جریانات اتمسفری به عرضهای جفرافیایی پایین تر منتقل می شوند. بنابراین وقتی تلفات گرما زیاد باشد و هوای سرد انتقال یابد، سرد شدن عمومی و محلی رخ می دهد. سرمای استثنایی در مناطق نیمه گرمسیری و گرمسیری نتیجه ی ورود هوای قطبی است.

واکنش گیاه بسته به مقدار یا غلظت نا مناسب و مدت زمان قرار گرفتن در معرض تنش متفاوت است. در موجودات اگر چه ابتدا ممکن است تنش قابل برگشت باشد ولی با گذشت زمان طولی نمی کشد که به صورت دائمی درمی آید. اگر یک تغییر قابل برگشت در مدت زمان کافی ادامه یابد، گیاه ممکن است در نتیجه ی اختلال در فرآیند های متابولیک آن آسیب دیده و باعث تغییرات تغییرات غیر قابل برگشت شود. رشد و عملکرد گیاهان زراعی تابعی از کلیه ی عوامل محیطی و اثرات متقابل آن می باشد.

تنش های محیطی را به دو دسته تقسیم کرده اند: تنش های زیستی و تنش های غیر زیستی. تنش  زیستی شامل حمله ی آفات و بیماریها به گیاهان و رغابت با علفهای هرز می باشد. تنش های غیر زیستی به سه دسته ی تنش سرما، تنش یخبندان و تنش دماهای بالا تقسیم می شوند.

تنش سرما ممکن است در شبهای صاف اوایل بهار و یا اوایل پاییز از نوع تشعشعی به وقوع بپیوندد. در این شرایط زمین و در نتیجه رهاسازی تمام انرژی دریافتی از خورشید به صورت طول موج بلند (مادون قرمز)، به تدریج سرد شده و درنزدیکی های صبح کاهش درجه ی حرارت به حداکثر خود می رسد و حداقل دما برای بروزتنش سرما ایجاد می شود . این پدیده درشب های ابری به وقوع  نمی پیوندد. همچنین عامل تنش سرما می تواند وزش باد و یا انتقال توده هوای سرد به یک منطقه باشد. آثار اولیه تنش سرما عبارتند از : کاهش عمومی رشد، تغییر رنگ، کلروز، تخریب بافت های سلولی ، عدم جوانه زنی ، عدم انتقال مواد فتوسنتزی، عدم جذب عناصر غذایی و.... ، برخی از آثار این تنش برگشت پذیر و برخی از آثار دیگر این تنش مانند فتوسنتز در اثر تخریب کلروپلاست ها و پیری زود رس گیاه غیر قابل برگشت می باشند.  

گرما و سرما بسته به شدت و دوام، فعالیت متابولیکی، رشد و قابلیت زیست گیاه را مختل می کنند و بنابراین محدوده ی پراکنش یک گونه را تعیین می کنند. واکنش یک گیاه به دما به عنوان یکی از مهمترین عوامل اکولوژیکی حاکم بر توزیع گونه ها و پتانسیل عملکرد محصولات شناخته شده است. بنابراین هر یک از گونه های گیاهان زراعی تنها زمانی می توانند به بالاترین مقدار عملکرد در تولید نایل شده و دچار کمترین ریسک شوند که در شرایط دمایی نزدیک به دمای مناسب برای هر یک از مراحل نموی گیاه طی فصل رشد، مورد کشت و کار قرار گیرند.

طبقه بندی گیاهان بر اساس واکنشهای آنها به دماهای پایین

لویت (1980) گیاهان را بر اساس واکنش آنها به دمای پایین (تنش سرما) به شش دسته طبقه بندی کرده است:

1-    حساس به سرما: حساس به دماهای بالای صفر درجه ی سانتی گراد.

برخی دیگر از دانشمندان گیاهان حساس به سرما را به دو ذسته تقسیم نموده اند: گونه هایی که به طور کامل حساس هستند و در آنها همه ی بخشهای گیاه حساس می باشد و گونه هایی که در اثر سرما فقط به طور جزئی آسیب می بینند ( مثلاً آغازه ی گل یا میوه ). اندامها و بافتهای یک گیاه نیز از نظر حساسیت به سرما تفاوتهای زیادی دارند، همچنین ممکن است گیاه در مراحل خاص از نمو خود به سرما حساس تر باشد. در بعضی از واریته های برنج و ارزن اگر آغازه ی گل در معرض دمای کمتر از 10 درجه ی سانتی گراد قرار گیرد، گرده ی حاصل (مرحله ی تتراد) عقیم خواهد شد.

2-    حساس: حساس به درجه حرارتهای یخبندان کم یا دماهای نزدیک به صفردرجه ی سانتیگراد.

3-    کمی مقاوم: زنده ماندن در دماهای انجماد تا 5- درجه ی سانتی گراد.

4-    نیمه مقاوم: زنده ماندن در دماهای انجماد در محدوده ی 5- تا 10- درجه ی سانتی گراد.

5-    بسیار مقاوم: زنده ماندن در دماهای انجماد در محدوده ی 10- تا 20- درجه ی سانتی گراد.

6-    خیلی زیاد مقاوم: گونه های با حداکثر مقاومت به یخ زدگی که توانایی تحمل سرما های بسیار شدید ( فرا سردی ) را دارند.

اثرات سرما بر فرآیند های مختلف گیاهی

تنش سرما را می توان در فرآیند های مختلف گیاهی از قبیل جوانه زنی، رشد، فتوسنتز، مقدار میوه، عملکرد و کیفیت میوه اندازه گیری و مطالعه نمود و همچنین دارای اهمیت اقتصادی می باشد.

اثرات تنش سرما در سطح سلولی: وقتی دما به سطح آستانه برسد، ساختار های سلولی و فعالیتهای آن ممکن است به طور ناگهانی آسیب ببینند، به طوری که پروتوپلاسم بلافاصله از بین می رود و در اثر خسارت وارده به غشاها و اختلال در تأمین انرژی سلولی ممکن است مرگ سلولی وقوع یابد. بررسی واکنشهای سلولی در مقابله با سرما، پدیده هایی نظیر از دست دادن فشار تورژسانس و اکوئولیزه شدن، بر هم خوردن تعادل غشاء سیتوپلاسمی، وزیکوله شدن، کاهش جریان سیتوپلاسمی و اختلال کلی در اندام ها را نشان می دهد.

اثر تنش سرما روی فعالیتهای فیزیولوژِیک گیاه: اثر تنش سرما روی گیاهان حساس به سرما، معمولاً گیاهان مناطق گرمسیری با کاهش درجه حرارت در حدود  25 تا 30 درجه سانتی گراد باعث بروز کاهش در میزان فتوسنتزو تعرق می شود. دما روی سیستم فتوسنتزی دارای اثر مستقیم است و در دماهای پایین، شدت فتوسنتزی کاهش می یابد. اگر چه قرار گرفتن در معرض درجه حرارت های پایین می تواند بر بسیاری از فرآیند های فیزیولوژیک اثر سوء داشته باشد، اثر آن روی فتوسنتز به عنوان عامل مهم و مؤثر در استقرار اولیه گیاه مطالعه و شناخته شده است. این کاهش ممکن است به دلیل آشفتگی در تولید کلروفیل و به هم خوردن کلروپلاست باشد که این اختلالات قطعاً ناشی از تنش سرما می باشد. این حالت زمانی بروز می کند که رنگ سبز معمول برگها تحت شرایط تنش ازبین می رود. به ندرت گیاهان بلافاصله بعد از تنش سرما وافزایش دما بهبود می یابند.

تنش سرماو فرآیند های مختلف رشد: تنش سرما معمول ترین و رایج ترین تنش محیطی دوران جوانه زنی گیاه محسوب می شود. این مرحله بسیار حساس به سرما می باشد. دمای پایین نه تنها باعث کاهش جوانه زنی می شود بلکه به دنبال آن باعث کاهش میزان رشد گیاهچه ها و میزان تجمع ماده ی خشک در آنها می شود. مراحل اول و آخر ( جذب اولیه و شروع فتوسنتز) مراحل بسیار حساس به تنش سرما معرفی شده اند، در حالی که مراحل میانی این دو مرحله نسبتاً حساسیت کمتری نسبت به سرما دارند. یکی دیگر از مهمترین مراحل رشد گیاه که در عمل از تنش سرما شدیداً تأثیر می پذیرد، مرحله ی گلدهی است. کاهش مقدار دانه ی گرده ی تولید شده در شرایط تنش سرما باعث کاهش مقدار تشکیل میوه می شود.

علائم ظاهری خسارت سرما زدگی دراندام های گیاهان

بارز ترین علامت تنش سرما و یخ زدگی در صبح روز بعد از یخبندان دیده می شود که به شرح زیر است:

یرگ های خسارت دیده رنگی سبز تیره و ظاهری خیس خورده دارند، مانند آن که آنها را در روغن جوشان فرو برده باشند. اگر خسارت شدید نبوده یا تمام سطح برگ را نگرفته باشد برگ  بر روی درخت مانده وخسارت جبران می شود. خسارت در مورد میوه های سردسیری منحصراً به شکوفه ی درختان محدود می شود. شکوفه های خسارت دیده ظاهری قهوه ای تا سیاه پیدا نموده و در صورتی که از نزدیک به آن دقیق می شویم ملاحظه می شود که گلبرگ ها شفاف شده و در میان انگشتان به راحتی له می شوند، به این ترتیب در اثر صدمات وارده شکوفه ها ظرف چند روز ریخته و درخت فاقد میوه در آن سال خواهد بود. ریزش سریع شکوفه ها در این حالت هیچ رابطه ای با بیماری یا نامنظمی خاص دیگری در درخت نمی باشد. درختان مرکبات چون در زمستان رسیده و دیر هنگام برداشت می شود ممکن است میوه با سرمای زود رس و یخبندان زمستانه مواجه شود. در این حالت پوست مرکبات خسارت دیده، دارای رنگ روشن با لکه های صاف تا حدی هم رنگ پوست می باشند و این لکه ها به تدریج به رنگ قهوه ای در آمده و در نارنگی بی رنگ هستند.

بعضی از میوه های دانه دار مانند رقم گلابی «Bartelette» و سیب رقم گلدن «Gohden delicious» علامت خسارت یخبندان را به صورت لکه هایی نا صاف برنگ زرد تا قهوه ای که اصطلاحاً «Russeting» نامیده می شود نشان می دهد. یکی دیگر از صدماتیکه با خسارت سرما و یخبندان همراه است « آفتاب سوختگی» می باشد. این پدیده خاص تنه درختان می باشد و بیشتر در قسمت جنوب غربی درختان دیده می شود که در طی زمستان های سرد بروز می کند.

بردباری گیاهان در برابر دمای پایین

بین اندام های مختلف یک گیاه و گونه های گیاهی مختلف از نظر بردباری به سرما تفاوت وجود دارد. به طور مثال بذور خشک گیاهان تا 193- درجه ی سانتی گراد و اندام های زمینی در حالت خواب تا 40- درجه سانتی گراد را تحمل می کنند. در حالی که گیاهان گوشتی نسبت به سرمای شدید بسیار حساس هستند. حساس ترین اندام گیاه نسبت به سرما زدگی، مادگی و در مراحل بعدی پرچم، گلپوش، برگ، ساقه و ریشه می باشد. اگر گیاه در معرض سرمای شدید و ناگهانی قرار گیرد آب درون پروتوپلاسم سلول یخ می زند. تغییر ترکیبات سلولی از جمله مکانیسم های مقاومت به سرماست. برخی گونه ها به خصوص گیاهان دائمی، اندوخته های پروتئینی خود را به قند تبدیل   می کنند و خود را از خطر سرما حفظ می کنند.

همچنین اگر آسمان ابری باشد گیاهان می توانند در برابر حرارت های کمتر و سرمای هوا بیشتر مقاومت کنندتا وقتیکه آسمان صاف و شفاف باشد. ضمناً سرعت افت درجه حرارت و مدت زمانیکه درجه ی حرارت هوا زیرسطح بحرانی باقی می ماند نیزدرمیزان خسارت سرما زدگی مؤثرمی باشد.

تأثیر ترکیب سرعت افت درجه حرارت و طول زمان زیر سطح بحرانی به قدرت و حجم اندام های حساس گیاه بستگی دارند. مثلاً بذر متورم شده ی بعد از جذب رطوبت در زمین استقامت کمتری در برابرحرارت پائین دارد تا نهال جوانیکه رشد کرده و به مرحله ای برسد که تمام غذای ذخیره شده ی بذر مصرف شود. مقاومت نهال از این مرحله به بعد نیز کم می شود تا وقتی که نهال جوان شروع به خشبی شدن می نماید. مجدداً استقامت گیاه در ایام شروع به گل کردن و جوانه زدن کم می شود. حساس ترین مرحله بعد از افتادن گلبرگ ها وقتی است که میوه های جوان و چغاله تازه شکل گرقته باشند. گلها عموماً از برگ ها حساس ترند. حساسیت قابل ملاحظه میوه های جوان و نارس به خاطر آسیب دیدن بافت ها نیست بلکه بعلت فساد جنین گیاه می باشد. اگر جنین گیاه کشته شود میوه نمی تواند رشد و نمو پیدا کرده و به زندگی خود ادامه دهد و در نتیجه در اثر سرما زدگی ضایع و ریزش پیدا می کند.

                      درجات حرارت های بحرانی برای سرما زدگی درختان میوه

·        جوانه های باز نشده بین 5/1 تا 5/0 درجه سانتی گراد و سرمای بیشتری را تحمل می کنند.

·        شکوفه واریته های مختلف از یکنوع میوه عکس العمل های متفاوتی از خود نشان می دهد.

·        میزان حرارت کشنده رابطه معکوس با مدت سرما دارد.

انواع سرما زدگی

دو نوع سرما زدگی وجود دارد: سرمازدگی انتقالی  و سرمازدگی تشعشعی

سرما زدگی انتقالی یا جبهه ای:

 درنوع سرمازدگی جبهه ای در اثرعبوریک جبهه هوای سرد از روی یک منطقه بروزمیکند  به طوریکه دمای آن  کمتر یا درحد دمای بحرانی برای محصولات خاص منطقه می باشد. یکی از علائم مشخص سرما زدگی انتقالی وجود باد شدید سرد در منطقه است.  شرایط وقوع یخبندان جبهه ای را می توان به وسیله باد شدید و آسمان ابری تشخیص داد  آسمان ممکن است ابری یا نیمه ابری باشد. در واقع ابرها ممکن است چند ساعت بعد از رسیدن  جبهه سرد به منطقه ظاهر شوند اگر آسمان ابری باشد ستاره ها خیلی قابل روئیت نیستند  وماه رنگ پریده به نظرمی رسد وامکان دارد هاله ای اطراف آن را گرفته  باشد. بعد ازسرما زدگی جبهه ای می توان مشاهده نمود که خسارت آن منحصراً به برگهایی که درمعرض آسمان هستند محدود نمی شود، بلکه حتی علفهای هرز زیرسایه گیاهان نیز آسیب می بینند. در چنین شرایطی نباتات حرارت خود را به هوای سرد داده و به سرعت افت درجه ی حرارت پیدا می کند، به طوریکه حتی ممکن است حرارت های تشعشعی نیز در چنین حالتی کار ساز ومفید واقع نشود. معمولاً هوای سرد در محل های گودی و داخل دره ها بیشتر توسعه یافته و شدیداً خسارت می زند. این نوع سرما زدگی مانند سرمای زمستان سال 1386می باشد که در هیچ کجای دنیا روش مبارزه ای برای آن تعریف نشده است .

سرما زدگی تشعشعی:

سطح خاک و گیاه در اثر تشعشع خالص منفی سرد تر از هوا می گردد. هوا نیز در اثر برخورد با این سطح سرد تر و در نتیجه با از دست دادن حرارت به سطوح سرد و متراکم تبدیل می شود و این هوای متراکم سرد در سطح زمین باقی مانده و در تحت شرایط پایدار ایجاد یخبندان تشعشعی می شود. حاصل این امر پدیده ای به نام وارونگی حرارت ( انورسیون invertion)  است که درجه حرارت هوا با ارتفاع زیاد می شود و به سطحی می رسد که ارتفاع انورسیون یا سقف نامیده می شود.    

یخبندان تشعشعی در شرایط  آسمان صاف  و بدون  ابر واقع می گردد، در چنین شرایطی امکان دارد که بعضی مواقع نسیم های ملایم، ضعیف و کم دوام وجود داشته باشد. این سرما زدگی در یک  محدوده معین و محیط محدود بدون اینکه  هوای سرد از سایر مناطق   نفوذ نماید  به وجود   می آید  معمولا در اواخر پاییز و اوایل بهار زمانی که   گیاه فعال می باشد  اتفاق می افتد. قابل ذکر است که در این نوع سرمازدگی چون انتقال  دما از قسمت های مختلف بدن انسان به کندی صورت می گیرد  لذا انسان سرما را کمتر احساس می نماید  لذا موجب  اشتباه کشاورزان  در تشخیص این نوع سرمازدگی می شود. این  نوع سرما زدگی همان سرمای بهاره ایست  که همه ساله خسارت بالایی به باغداران مناطق مختلف وارد می نماید  که این نوع  سرمازدگی  در تمامی کشورهای دارای کشاورزی پیشرفته کاملا کنترل شده است.

همچنین آنچه که معمولا درجهت مقابله با سرماو یخبندان انجام می شود, حفاظت در برابر سرما زدگی های تشعشعی است و روشهای حفاظتی نقش چندان موثری برای مقابله با سرمازدگی های  انتقالی ندارد.