بررسی کلی گیاه دارویی گیاه خار مریم و آشنایی با خواص دارویی و ترکیبات شیمیایی و نحوه مصرف و.....

                                                         خار مریم

نام علمی:Silybum marianum
نام انگلیسی: Milk thistle
نام عربی: عکوب (Akub)
نام فرانسوی:Chardon - marie
نام آلمانی:Echte mariendistel
نام‌های مترادف:Carduos marianus , Cirisum maculatum
خانواده:Compositae (خانواده گل مینا)

گیاه شناسی:
خار مریم گیاهی است دوساله، به ارتفاع تا 5/1 متر که به حالت خودرو در کنار جاده‌ها ، در اراضی بایر و اطراف زمین‌های زراعتی می‌روید. برگ‌ها‌ی آن بزرگ و شفاف با بریدگی دندانه دار و منتهی به خار است که خارهای انتهایی به رنگ زرد می‌باشند. گل‌ها به صورت کاپیتول بزرگ از نوع لوله‌ای و به رنگ ارغوانی است. میوه‌ها سیاه رنگ و شفاف است. قسمت مورد استفاده دارویی خارمریم اکثرا دانه‌های آن است. این گیاه در اکثر نقاط ایران رویش دارد که مهم‌ترین نقاط شامل گرگان، گنبد کاووس، بابل ، کلاردشت، آذربایجان، کرمانشاه، لرستان، خوزستان، جنوب ایران و بعضی نواحی در استان فارس می‌باشد.
تاریخچه:
شاید مهم‌ترین استفاده سنتی این گیاه جهت ازدیاد شیر مادر مادران شیرده باشد. همچنین از قدیم در آلمان برای درمان یرقان و مشکلات صفراوی استفاده می‌شده است.
منبع جغرافیایی:
این گیاه بومی جنوب اروپا، جنوب روسیه، آسیای صغیر، شمال آفریقا، شمال وجنوب آمریکا وجنوب استرالیا است. امروزه در مرکز اروپا کشت آن سازگار شده است. گیاه اکثرا از کشت‌های شمال آلمان و آرژانتین، چین، رومانی و مجارستان تامین می‌گردد.
ترکیبات مهم:
مهم‌ترین ترکیبات خار مریم شامل 3-5/1 درصد سیلی مارین است که مخلوطی از فلاوانولیگنان‌‌ها از جمله سیلی بین، سیلی دیانین و سیلی‌کریستین است.
بیش ترین درصد سیلی مارین در میوه‌های گیاه است. از بین مواد مذکور ، سیلی بین فعال‌ترین جسم موثر گیاه است. دانه‌های خارمریم حاوی 30-20 درصد روغن ثابت هستند. که بیشترین درصد آن را اسید لینولئیک (60 درصد) تشکیل می‌دهد. دانه‌ها همچنین حاوی 35-25 درصد پروتئین و مقداری موسیلاژ می‌باشند.
اثرات مهم:
فراورده‌های این گیاه به طور وسیع در اروپا برای هپاتیت مصرف می‌شوند. یکی از بهترین گیاهان محافظ کبد، خارمریم می‌باشد. اثرات محافظت کبدی شامل موارد زیر است:
- خاصیت خنثی کردن رادیکال‌های آزاد.
- خاصیت ضداکسیدان آن چندین بار از ویتامین E بیش تر است و از این طریق محافظ خوبی برای کبد است.
- اثر بر روی گلوتاتیون کبدی ، سلی مارین از ترکیب و تاثیر الکل و سموم کبدی بر GSH (گلوتاتیون احیاء) جلوگیری می‌کند. سلی مارین در حالت عادی GSH را به میزان 35% در کبد افزایش می‌دهد.
- محافظت کبد از مواد شیمیایی و داروها: سیلی مارین از طریق خنثی کردن الکل، گالاگتوزآمین، کربن تتراکلراید، سم آمانیتا و غیره ، کبد را محافظت می‌کند.
- تحریک سنتز پروتئین‌ها در کبد: به احتمال قوی تحریک تولید سلول‌های جدیدکبد از طریق ساخت پروتئین در کبد به وسیله سلی مارین است.
- خاصیت ضد تورم: سلی مارین دارای خاصیت قوی ضد تورم می‌باشد.
با توجه به اثرات مذکور سلی مارین، موارد استفاده کلینیکی آن به خوبی در سیروز، هپاتیت مزمن، التهاب مجاری صفراوی و جمع‌شدن صفرا در کبد به اثبات رسیده است. همچنین اثرات درمانی سلی مارین به طریق سلول شناسی، کلینیکی و اطلاعات آزمایشگاهی مورد تایید قرار گرفته است.
از دیگر آثار سلی مارین، حل سنگ‌های صفراوی و کمک به درمان پسوریازیس است. سلی مارین در تصحیح اعمال غیر عادی کبد در جهت درمان پسوریازیس مفید می‌باشد؛ به طوری که از سنتز لوکوترین‌ها جلوگیری می‌کند. ارتباط دیگر عمل کبد و پسوریازیس در فیلتراسیون کبدی خون است . در گردش خون کبدی افراد مبتلا به پسوریازیس اندوتوکسین‌هایی مشاهده شده (مانند اندونوکسین‌های دیواره باکتری‌ها در روده ) که با کاهش یا خنثی شدن آن‌ها پسوریازیس بهبود می‌یابد.
مسئله دیگر در پسوریازیس، افزایش تولید لوکوترین‌هاست که سیلی مارین از طریق مهار لیپوکسی ژناز از تولید آن جلوگیری می‌کند.
عمل دیگر سیلی‌مارین تنظیم تبدیل cAMP به cGMP است. این دو ماده، کنترل کننده پوست است. در افراد مبتلا به پسوریازیس میزان GMP نسبت به AMP بالاست. سیلی مارین cGMP را کاهش و cAMP را افزایش می‌دهد.
- محافظت کلیه از تاثیر مواد شیمیایی
تحقیقات جدید نشان داده است که سیلی مارین اثر مخرب مواد شیمیایی بر روی کلیه را کاهش داده و محافظ خوبی برای کلیه‌هاست.
محصول جدید دهه اخیر:
در دهه اخیر محصولی به نام «سی لیبین فسفا تیدیل کولین» تهیه شده که جذب و اثرات بهتری نسبت به سیلی مارین دارد.
طریقه و مقدار مصرف
بهترین و موثرترین دوز سیلی مارین، 120-70 میلی گرم سه بار در روز است. برای محصول جدید 240-120 میلی گرم دو بار در روز پیشنهاد شده است. چون عصاره‌های الکلی به مقدار زیاد با مشکلات کبدی تداخل دارد، از این رو بهتر است ازمحصولات غیر الکلی آن‌ها استفاده شود.
عوارض جانبی: این فرآورده دارای مصرف بسیار زیادی در اروپا می‌باشد. در صورتی که این فرآورده با مقدار بالا و زمان کم صرف شود، مشکل نخواهد داشت؛ اما در صورت مصرف طولانی‌مدت، به منظور جلوگیری از التهاب جدار روده، بهتر است به همراه آن از پکتین، پسلیوم (اسفرزه) و یا صمغ‌ها استفاده شود.
مهم‌ترین اثرات گزارش شده خار مریم:
آدرنرژیک، ضدآلرژی، ضد سرطان، ضد افسردگی، ضدسم، ضد سم قارچ‌ها، ضد ادم، ضد ورم، ضد لوکوترین‌ها، ضداکسیدان، ضدپروستا گلاندین، ضدویروس، ملین، صفراآور، مسهل، معرق، هضم‌کننده غذا، قاعده‌آور، محافظ کبد، کاهش چربی خون، کاهش کلسترول، سمپاتولی تیک، مهارکننده لیپوکسی ژناز ، مهارکننده cAMP فسفودی استراز، تولید کننده گلوتاتیون.
نکات قابل توجه:
1- زمان جمع آوری میوه و دانه‌ها شهریور تا مهر ماه است که میوه‌ها به طور کامل رسیده باشند.
2- ممکن است مصرف این گیاه یا داروهای وابسته موجب تهوع، استفراغ، دردهای شکمی و اسهال شود.
3- چون مواد موثر دانه‌های گیاه در نواحی مختلف یکسان نیستند و گاهی از مواد موثر فقیر می‌باشند، توصیه می‌شود از فرآورده‌های صنعتی استاندارد شده دارویی این گیاه استفاده شود.